ABD Lideri Joe Biden’ın resmen misyona başlamasıyla Türkiye-ABD alakaları de yeni bir periyoda girdi. Yeni devirde ilgilerin istikametini ve geleceğini, tarafların YPG ve S-400 problemlerinin da yer aldığı beş başlıkta izleyecekleri siyasetler ve anlayışlar belirleyecek.
BBC Türkçe, Biden periyodunda Türkiye-ABD münasebetlerinde belirleyici olacak beş faktörü irdeledi:
1. Demokrasi sorunu ve Biden’ın Erdoğan’ı ‘otokratik’ olarak tanımlaması
Eski Lider Barack Obama idaresinde sekiz yıl boyunca ABD Lider Yardımcısı olarak misyon yapan Biden, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile Obama ortasındaki diyalogun 2013’ten itibaren seyrelmesinin akabinde Türkiye ile ilgili belgelerle direkt muhatap olmuştu.
Ocak 2016’da Türkiye’ye yaptığı resmi ziyaret sırasında muhalif gazeteci, akademisyen ve sivil toplum aktivistleri ile görüşerek Ankara’nın reaksiyonunu çeken Biden, tabir özgürlüğü başta olmak insan hakları ve demokrasi konusunda net bildiriler vermişti.
Biden, Ocak 2020’de New York Times editörleri ile yaptığı bir görüşme sırasında Erdoğan’ı “otokratik” bir önder olarak suçlayarak, demokratik yollarla vazifeden uzaklaşması için Türk muhalefetini destekleyebileceklerini söz etmişti. Erdoğan ve başka yetkililer, Biden’ı Türkiye’nin iç işlerine müdahale etmekle suçlayıp sert bir lisanla eleştirmişlerdi.
ABD’nin yeni idaresinin Trump’tan farklı olarak demokrasi konusunu global bir sorun olarak görüp, dış siyasetin değerli bir modülü haline getirmeyi planladığı biliniyor. Biden’ın ileriki devirlerde global çapta bir “Demokrasi Zirvesi” gerçekleştirmek istediği, böylelikle popülist başkanların dünyada giderek artan biçimde demokrasiyi zayıflatma teşebbüslerine set çekmeyi amaçladığı kaydediliyor.
Bu kapsamda, demokrasi konusunun bilhassa gerileyen söz ve basın özgürlüğü, muhalif gazeteci ve siyasetçilerin tutuklanması üzere uygulamalar üzerinden Ankara-Washington diyaloğunun kıymetli bir ögesi olacağı öngörülüyor. Ankara, Biden’ın Erdoğan ile ilgili tabirlerini seçim kampanyası sırasında yapılmış bir siyasi kıymetlendirme olarak görüyor ve ön plana çıkartmamaya çalışıyor. Fakat Washington’un Türkiye’de yaşanacak muhtemel insan hakları ihlallerine reaksiyon vermeye devam edeceği, bunun da taraflar ortasında değerli sıkıntılar yaratabileceği öngörülüyor.
2. ABD için en değerli sorun S-400’ler
Trump idaresinde olduğu üzere Joe Biden ve grubu de Türkiye münasebetlerde en kıymetli sorun olarak Rusya Federasyonu’ndan alınan S-400 hava savunma sistemlerini görüyor.
Biden’ın Dışişleri Bakanlığına aday gösterdiği Anthony Blinken’ın Kongre’de Türkiye ile alakalar hakkında yaptığı değerlendirmeler bunu somut bir biçimde ortaya koydu.
Blinken’ın Türkiye’den “sözde stratejik ortak” olarak bahsetmesi, bir müttefik üzere davranmamakla ve hatta Rusya ile tıpkı çizgide olmakla suçlaması, Ankara’ya dönük olumsuz bakış açısının S-400’leri topraklarında konuşlandırmasının da ötesinde bir çerçeveye dayandığını gösterdi.
Blinken, Trump idaresinin Aralık ayında açıkladığı S-400 yaptırımlarının yaratacağı tesire nazaran daha fazlasına gerek olup olmadığına karar vereceklerini belirterek, yaptırım kartının Biden idaresinin de masasında kalmaya devam edeceğini ortaya koymuş oldu.
Erdoğan’ın geçen hafta S-400 konusunda ikinci batarya için Rusya ile görüşmelerin devam edeceğini açıklaması ise Ankara’nın Washington’un bu mevzudaki yaklaşımını çok önemsemediği ve geri adım atmayacağı değerlendirmelerine yol açtı. Taraflardan yapılan açıklamalar, S-400 konusunun Biden idaresi sırasında da Türkiye-ABD ilgilerinin en kuvvetli başlıklarından biri olacağını gösteriyor.
3. Ankara, ABD’nin YPG ile iştirakine dikkat çekiyor
Türkiye açısından ABD ile münasebetlerdeki en temel sorun, Washington’un IŞİD ile gayrette YPG’yi alandaki silahlı ortağı olarak kullanmaya devam etmesi ve askeri-siyasi dayanağını sürdürmesi.
Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar, bir demecinde, taraflar ortasındaki en kıymetli sorunun YPG olduğunu kaydetmiş ve sorunun çözülmemesi durumunda münasebetlerdeki itimat buhranının devam edeceği iletisini vermişti.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da IŞİD’e karşı YPG’nin desteklenmesi siyasetinin Biden’ın da içinde yer aldığı Obama periyodunda oluşturulduğunu anımsatıp, Ankara’nın beklentisinin “Biden idaresinin bu yanılgıdan dönmesi” olduğunu kayda geçirmişti.
Fakat ABD idaresinin mevcut politikayı değiştirmesi beklenmiyor. IŞİD’in hala bir terör ağına sahip olduğunu, hücum yeteneğinin büsbütün yok edilmediğini kaydeden ABD’ye nazaran, bilhassa doğu Suriye’de lokal Kürt idarelerini desteklenmesi IŞİD ve gibisi radikal örgütlerinin tekrar güç toplamasını engellemek için büyük değer taşıyor.
ABD Savunma Bakanı olarak atanması beklenen Lloyd Austin’in de ABD Merkez Kuvvetler Kumandanı (CENTCOM) olduğu müddette YPG’nin mahallî ortak olarak desteklenmesi siyasetinin mimarlarından olması dikkat çekiyor. Tıpkı biçimde IŞİD ile çabadan sorumlu temsilci olarak misyon yaptığı sırada Ankara’nın reaksiyonunu çeken Brett McGurk’ün de yeni idarede misyon yapacak olması Washington’un siyasetinde büyük değişiklik olmayacağı olarak bedellendiriliyor.
4. Libya, Doğu Akdeniz, Dağlık-Karabağ üzere bölgesel meseleler öne çıkacak
Yeni periyotta Türk ve ABD diplomasilerini meşgul edecek kıymetli bahislerin başında bölgesel problemler geliyor. Trump idaresinin tersine Biden grubunun, başta NATO müttefikleri olmak üzere, bu meseleleri çok taraflı ortamlarda ele alması öngörülüyor.
Bakan Çavuşoğlu, yeni ABD idaresinden Türkiye giderek artan jeopolitik kıymet ve rolünü görmesini beklediklerini, bu kapsamda bölgesel meseleleri konusunda işbirliği yapmaya hazır olduklarını kaydetmişti.
Suriye’de YPG konusu dışında benzeri siyasetlere sahip olan Türkiye ve ABD, Libya buhranından da kıymetli ölçüde örtüşüyorlar. Son devirde tansiyon azalsa da ABD’nin Doğu Akdeniz buhranında Türkiye’yi daha fazla sorumlu tutuyor olması ileriki süreçte Türk-Yunan yumuşamasının bozulması durumunda Washington’u daha net durum almaya itebilir değerlendirmeleri yapılıyor.
Washington açısından bir öbür değerli süreç ise Kıbrıs sorunu. Türkiye ve Kuzey Kıbrıs’ın iki devletli bir tahlile yönelmesi ve kapalı Maraş’ın statüsünün değiştirilmesi üzere adımların ABD’de rahatsızlık yaratacağı bedellendiriliyor. Türkiye’nin Azerbaycan-Ermenistan çatışması sırasında Bakü idaresinin yanından yer alması, askeri ve siyasi takviye vermesi de Washington tarafından olumsuz bir adım olarak not edildi.
Fakat bu meselelerin da ötesinde Türkiye’nin tüm bölgesel meselelerde süreçleri Rusya ile kurduğu işbirliği çerçevesinde yürütüyor olması, Ankara-Moskova ortasında savunma endüstrini de kapsayacak biçimde bağların güçlenmesi ABD’nin reaksiyonunu çekecek bir olgu olarak öne çıkıyor.
Blinken’ın Kongre onayı sürecinde Türkiye’nin Rusya çizgisinde olduğunu, bir müttefik üzere davranmadığını kayda geçirmesi bu noktada verilmiş değerli bir bildiri olarak okunuyor.
5. Halkbank Davası ve Gülen’in durumu
Trump idaresinin misyondan ayrılmasının ikili bağlardaki en somut yansıması Halkbank davası kapsamında olabilir. Trump, Erdoğan’ın talebi üzerinde İran yaptırımlarını delmekle suçlanan Halkbank’a karşı izlenen idari ve isimli süreçleri yavaşlatmaya çalışmakla suçlanmıştı.
Yeni idarenin ise bu süreçte siyasi tesirini kullanmayacağı ve karar alıcıların daha rahat süreci sonlandıracağı yapılan değerlendirmeler ortasında. 2021 bahar aylarında sonlanması beklenen mahkeme sürecinde Halkbank’ın hatalı bulunması ve buna bağlı olarak kıymetli bir para cezasına çarptırılması Ankara-Washington diyalogunu olumsuz etkileyebilecek bir gelişme olarak görülüyor.
Yeni periyotta kıymetli bir ilerleme beklenmeyen hususların başında Fethullah Gülen’in iadesi geliyor. Türkiye, Gülen’in iadesiyle ilgili teşebbüslerini 15 Temmuz darbe teşebbüsünden sonra Biden’ın da içinde olduğu Obama idaresine yapmış ancak karşılık alamamıştı. Joe Biden idaresinin Gülen konusunda konum değiştireceği öngörülmüyor.
Onedio
