Dünya Bankası, koronavirüs salgını nedeniyle 2020 yılında global iktisadın yüzde 5, kişi başı gayrısafi yurtiçi hasılanın (GSYH) da yüzde 6,2 küçüleceğini iddia ediyor.
Bu öngörünün gerçek olması halinde, dünya iktisadı 2. Dünya Savaşı'ndan bu yana en derin resesyonunu ve son 150 yılın en beğenilmeyen dördüncü ekonomik daralmasını yaşayacak.
BBC Türkçe'de bölge alan habere nazaran, Dünya Bankası'nın Kalkınma Beklentileri Küme Yöneticisi Ayhan Zaviye ve Kıdemli Ekonomist Naotaka Sugawara, hususla ilgili yaptıkları tahlilde, birçok memlekette kişi başı GSYH'nin 1870'ten bu yana en büyük düşüşünü kaydedebileceği belirtildi.
1870 yılından bu yana global iktisat 14 kere resesyona girdi. Bu resesyonlar neden yaşandı ve ekonomik maliyeti ne oldu?
1876 (Daralma: %2,1)
1876 yılındaki resesyon, 1873 paniği olarak bilinen periyotta başladı. Yaşanan derin mali buhran nedeniyle Avrupa ve Kuzey Amerika'da başlayan resesyon 1879 yılına kadar sürdü.
Bu periyotta global ekonomiyi olumsuz etkileyen gelişmeler arasında ABD'de yüksek pahalılık, başta demiryolları olmak üzere çok yüklü ölçülerde yapılan spekülatif yatırımlar, Almanya ile ABD'de çift metal para sisteminden altının kullanıldığı tek para sistemine geçilmesi ve Fransa-Prusya Savaşı taraf alıyor.
1885 (Daralma: %0,02)
1882 ile 1885 yılları arasında ABD'de görülen resesyon nedeniyle global iktisat de küçüldü.
ABD'de 38 ay devam eden bu resesyon, tarihte memleketin gördüğü üçüncü en büyük yavaşlama oldu.
ABD'de Mayıs 1884'de Grant and Ward isimli kurumun batmasının sonucu pay piyasalarında sert satışlar görüldü.
1893 (Daralma: %0,8)
1893 yılında tekrar ABD'de başlayan bu derin ekonomik bunalımın tesirleri 1897'ye kadar devam etti.
Buhran, iktisadın neredeyse tüm kesimlerini etkilerken birtakım siyasi sonuçları da beraberinde getirdi.
ABD tarihinde birinci kere, işsizlik orantısı yıllarca yüzde 10'un üzerinde kaldı.
Ayrca, birçok kolda üretimin durmasıyla iktisat küçüldü ve birkaç yıl boyunca deflasyon görüldü.
1908 (Daralma: %3)
1907 yılında yeniden borsaların çöküşüyle başlayan panik, 20'nci yüzyılın birinci mali bunalımına yol açtı.
Bu yıl, 1930'daki Büyük Buhran'dan sonra dünya iktisadının en büyük daralmayı yaşadığı periyot olarak tarihe geçti.
Yaşanan resesyon bir seri değerli sonucu oldu. Bunlar arasında ABD Merkez Bankası (Fed) sisteminin kurulmasına yol açan mali bir ıslahat devri başlatıldı.
Ekonomistler, 1907 yılındaki bunalımın, New Yorklu birçok bankacının merkez bankasının ekonomik istikrarlar için rolü ve ehemmiyetini anlamalarına yardımcı olduğunu savunuyor.
1914 (Daralma: %6,7)
Ekonomistler, tarih anlatımında bu periyotta yaşanan ekonomik buhranın 1. Dünya Savaşı'nın gölgesinde kaldığını düşünüyor.
1. Dünya Savaşı'na giden süreçte devletler arasındaki askeri tansiyonun yükselmesi global piyasalarda önemli satışların yaşanmasına ve bu da finansal bir buhranın tetiklenmesine yol açtı.
Ellerindeki menkul kıymetlerin nakdî karşılığını alamayacağından telaş eden yatırımcılar, pay ve tahvil piyasalarında yüklü satışlar yaparak, nakde dönmeye başladı.
Londra ve ABD borsaları, gelen satışların akabinde 31 Temmuz tarihinde kapatıldı. Londra beş ay; ABD ise dört ay boyunca gizli kaldı.
Londra'daki King's College'tan Asrî Tarih Talim Üyesi Prof. Dr. Richard Roberts, “Ağustos ve Eylül aylarında altı hafta boyunca Yeni Zelanda, Tokyo ve Denver Maden Borsası hariç dünyadaki tüm borsalar örtülü kaldı” dedi.
1917-1921 (Daralma: %4,4)
1. Dünya Savaşı'nın yarattığı ekonomik meseleler dört yıl süren bir resesyona neden oldu.
Savaş'ın son devirlerinde, 1917 yılında başlayan yavaşlama, dört yıl boyunca tesirini gösterdi.
1930-1932 (Daralma: %17,6)
20'nci yüzyılın en derin ekonomik bunalımı olan Büyük Buhran, 1929 yılında New York Borsası'nın çökmesiyle başladı.
Pay fiyatlarının çakılmasına yol açan yüklü satışların yaşandığı gün tarihe Kara Perşembe olarak geçti.
Borsanın çökmesinin akabinde birçok şirket iflasını açıklarken, yüz binlerce insan da işsiz kaldı.
ABD ve Avrupa, başlayan finansal bunalımın tesirlerinin derin hissedildiği mekanlar oldu.
1938 (Daralma: %0,5)
Büyük Buhran'ın akabinde başlayan toparlanma süreci devam ederken, global iktisat 1937 yılında yine bunalıma girmeye başladı.
ABD Ekonomik Araştırmalar Dairesi'ne nazaran, Mayıs 1937 ile Haziran 1938 arasındaki bu daralma, ABD'nin 20'nci yüzyılda yaşadığı en derin üçüncü ekonomik küçülme oldu.
ABD'de gerçek GSYH, yüzde 10 düşerken, işsizlik de yüzde 20'yi aştı. Sanayi üretimindeki düşüş ise yüzde 32'ye ulaştı.
Ekonomistler, buhranın ardında Fed ve ABD Kaynak Bakanlığı'nın uyguladığı siyasetler ile mali sıkılaştırmanın piyasada likiditenin azalmasının yattığını söylüyor.
1945-1946 (Daralma: %15,4)
Bu devirde yaşanan resesyonun esas nedeni 2. Dünya Savaşı oldu.
70'ten fazla devletin katıldığı savaş, Avrupa ve ABD'de yarattığı tesirlerle global iktisadın temellerinde önemli değişimlere yol açtı.
1975 (Daralma: %0,8)
2. Dünya Savaşı'nın akabinde yaşanan bunalımın atlatılmasıyla ekonomik canlanma süreci başladı.
Ama 1970'lere gelindiğinde global iktisat resesyon ile yüksek pahalılığın birebir anda görüldüğü stagflasyon devrine girdi.
Bunu tetikleyicisi, 1973 yılındaki petrol buhranı ve ABD Lideri Richard Nixon'ın aldığı bir seri kararla Bretton Woods sisteminin sona ermesi oldu.
1982 (Daralma: %1,3)
1973 yılındaki petrol buhranının akabinde 1979 yılında yaşanan güç bunalımı, yeni bir resesyon periyodunu tetikledi.
Bu bunalım, hem gelişmiş hem de gelişmekte olan devletleri etkiledi. ABD ve Japonya üzere memleketler bunalımdan nispeten erken çıkarken, sair OECD memleketlerinde başta işsizlik olmak üzere buhranın tesirleri 1980'lerin ortasına kadar sürdü.
2. Dünya Savaşı'nın akabinde bu periyoda kadar görülen en derin buhran olarak kayıtlara geçti.
1991 (Daralma: %0,3)
1990'lara gelindiğinde dünya sisteminde bir seri değerli değişiklik yaşandı.
Bir yanda Soğuk Savaş'ın sonu, vesair yanda da Körfez Savaşı ile yaşanan petrol bunalımı global iktisat üzerinde ağırlık yaratmaya başladı.
Devletlerin savunma harcamalarının düşmesi, borçlanmanın artması, tasarrufun azalması ve 1980'lerdeki patlamanın akabinde inşaat kesiminin yavaşlaması makroekonomik istikrarları bozmaya başladı.
Buna ek olarak, pahalılık ile tüketici ve iş dünyası itimat endekslerindeki düşüş önünde merkez bankalarının uyguladığı siyasetler da meseleleri artırdı.
Bunların sonucu Garp devletleri başta olmak üzere global iktisatta yine daralma yaşandı.
2009 (Daralma: %2,9)
ABD'de düşük gelirlilere yüksek getiriyle verilen subprime mortgage kredilerinin geri ödemelerinde yaşanan sıkıntılar emlak kolunun çökmesine neden oldu.
Bunun sonucunda da finans kesiminde büyük çaplı iflaslar görülmeye başlandı.
Memleketler arası Para Fonu'na (IMF) nazaran, “Büyük Buhran'dan bu yana görülen en önemli ekonomik ve finansal çöküş” yaşandı.
Yaşanan likidite sıkıntıları tüm dünyayı etkiledi. Lakin buhrandan en çok etkilenen mahaller gelişen memleketler oldu.
2020 (Beklenen daralma: %6,2)
Dünya Bankası, koronavirüs salgını nedeniyle global iktisadın yüzde 5; kişi başı GSYH'nin de yüzde 6,2 azalacağını öngörüyor.
Çin'de Aralık ayı ahir birinci defa ortaya koronavirüs nedeniyle dünya umumunda bir seri tedbir alındı.
Birçok yanda seyahat kısıtlamaları uygulanırken, kişilerin toplu halde bir arada olduğu noktaların büyük bir kısmı kapatıldı.
Bu da ekonomik faaliyetlerin önemli biçimde olumsuz etkilenmesine yol açtı.
Onedio
