Korona Aşısında ‘Oyun Değiştirici’ Olacak: Düşük Maliyetli Yeni Aşı NDV-HXP-S

Brezilya, Meksika, Tayland ve Vietnam’da klinik denemelere giren yeni bir korona virüsü aşısı, dünyanın salgınla savaşma biçimini değiştirebilir. NDV-HXP-S ismi verilen aşı, mevcut aşılardan daha güçlü antikorlar oluşturması yaygın olarak beklenen yeni bir moleküler tasarım kullanan birinci aşı olma özelliğini taşıyor.

Pfizer/BioNTech ve Johnson & Johnson üzere şirketlerin mevcut aşıları, elde edilmesi sıkıntı bileşenler kullanılarak özel fabrikalarda üretilmesi gerekiyor.  Bunun bilakis, yeni aşı dünyanın dört bir yanındaki grip aşısı üreten tıpkı fabrikalarda toplu olarak yapılabilir.

NDV-HXP-S’nin inançlı ve tesirli olduğu kanıtlanırsa, potansiyel olarak yılda bir milyardan fazla doz üretebilir. Halihazırda daha varlıklı ülkelerden aşı almak için gayret eden düşük ve orta gelirli ülkeler, NDV-HXP-S’yi kendileri için üretebilir yahut komşularından düşük maliyetle elde edebilir.

ABD’deki  Duke Küresel Sıhhat İnovasyon Merkezi’nin müdür yardımcısı Andrea Taylor, “Bu aşı oyunun kurallarını değiştirecek” dedi.

Bununla birliktei aşının birinci kademe klinik testlerinin  birinci kademesi Temmuz ayında tamamlanacak ve son iki kademe birkaç ay daha sürecek. Lakin hayvanlarla yapılan deneyler NDV-HXP-S için umutları artırdı. 

NDV-HXP-S’nin geliştirilmesini koordine eden ABD’deki PATH Aşı Yenilik ve Erişim Merkezi’nden Dr. Bruce Innis, “Dünya çapında bir aşı olduğunu düşünüyorum” değerlendirmesini yaptı.

Pfizer/BionTech ve Moderna dışındaki bildirici RNA (MrNA) formülü ile geliştirenlerin haricindeki aşılar, bağışıklık sistemini ona karşı bir savunma oluşturmaya yetecek kadar iyi tanıyan bir virüsle çalışıyor. Birtakım aşılar, meyyit virüs (inaktif), kimileri ise virüsün tek bir proteinin kullanıyor. Akabinde bağışıklık sistemi, bir virüse yahut bir kısmına maruz kaldığında, ona saldıran antikorlar yapmayı öğrenerek hastalığa karşı müdafaa sağlıyor.

Lakin, insanlara yalnızca virüsün başak proteinini enjekte etmek, onları aşılamanın en iyi yolu değil. Bunun nedeni ise, başak proteinlerin bazen yanlış hale girmesi ve bağışıklık sistemini yanlış antikorlar yapmaya sevk etmesi.

Öbür taraftan bu durum, Covid-19 salgınından çok evvel ortaya çıktı. 2015 yılında öteki bir korona virüsün neden olduğu MERS, ölümcül bir zatürre salgını başlattı. O vakitler Dartmouth’daki Geisel Tıp Fakültesi’nde yapısal biyolog olan Jason McLellan ve meslektaşları buna karşı bir aşı yapmaya koyuldu.

Araştırmacılar başak, proteinini maksat olarak kullanmak istedi,  fakat bu proteininin bir hal değiştirici olduğu gerçeğini hesaba katmaları gerekiyordu. Protein bir hücreye kaynaşmaya hazırlanırken, lale gibisi bir formdan, cirit gibisi bir biçime dönüşüyor.

Bilim insanları, bu iki biçime başakların prefüzyon ve postfüzyon biçimleri diyorlar. Prefüzyon haline karşı antikorlar, korona virüse karşı güçlü bir halde çalışır, fakat postfüzyon antikorları bunu durduramıyor.

Dr. McLellan ve meslektaşları, bir MERS aşısı yapmak için standart teknikler kullandılar, fakat sonuçta, hedefleri için faydasız olan çok sayıda postfüzyon sivri uçları ortaya çıktı. Sonra proteini lale gibisi bir prefüzyon formunda kilitli tutmanın bir yolunu keşfettiler. Tek yapmaları gereken, proteindeki binden fazla yapı taşından ikisini prolin ismi verilen bir bileşiğe dönüştürmekti.

Ortaya çıkan sivri uç  içerdiği iki yeni prolin molekülü için 2P olarak isimlendiriliyor. Takım, değiştirilmiş başak için bir patent müracaatında bulundu, fakat dünya bu buluşu pek dikkate almadı. MERS, ölümcül olmasına karşın, çok bulaşıcı değildi ve nispeten küçük bir tehdit olarak görüldü; insanlarda birinci ortaya çıktığından beri binden az kişi MERS’den öldü.

Lakin 2019’un sonlarında yeni bir corona virüs olan SARS-CoV-2 ortaya çıktı ve dünyayı kasıp kavurmaya başladı. Dr. McLellan ve meslektaşları, SARS-CoV-2’ye has bir 2P başak tasarlayarak harekete geçti. Birkaç gün içinde Moderna, bu bilgileri Covid-19 için bir aşı tasarlamak için kullandı; 2P başak yapmak için talimatlar içeren RNA ismi verilen genetik bir molekül içeriyordu. Öbür şirketler kısa müddet sonra tıpkı durumu takip ederek kendi aşı dizaynları için 2P artışlarını benimsedi ve klinik denemelere başladı. e Johnson & Johnson, Moderna ve Pfizer-BioNTech’in aşılarının  üçü de 2P başak proteini molekülü kullanıyor.

Öbür taraftan, Dr. McLellan HexaPro bazlı aşıların dünyanın daha büyük bir kısmına düşük ve orta gelirli ülkelere ulaşmasını bekliyor. Bu gayeyle, Teksas Üniversitesi HexaPro formülünün kullanımı için  için 80 düşük ve orta gelirli ülkedeki şirket ve laboratuvarlar ile  telif fiyatı ödenmesi gerekmeyen bir lisans düzenlemesi yaptı.

Bu ortada, Dr. Innis ve PATH’deki meslektaşları Covid-19 aşılarının üretimini artırmanın bir yolunu arıyorlardı. Daha az varlıklı ülkelerin kendi başlarına yapabilecekleri bir aşı istiyorlardı. 

Yeni tip korona virüs (Covid-19) aşılarının birinci dalgası, yapılması için özel, maliyetli bileşenler gerektiriyor. Örneğin, Moderna’nın RNA tabanlı aşısı, nükleotidler ismi verilen genetik yapı taşlarına ve bunların etrafında bir kabarcık oluşturmak için özel imal bir yağ asidine gereksinim duyuyor.  Bu bileşenlerim emele yönelik olarak inşa edilmiş fabrikalarda aşılara dönüştürülmesi gerekiyor.

Grip aşıları ise çok daha ucuz yollarla elde ediliyor. Birçok ülkede, grip virüslerinin tavuk yumurtasına enjekte edildiği  devasa fabrikalar bulunuyor. Yumurtalar, virüslerin bol ölçüde yeni kopyasını üretiyor.  Fabrika çalışanları ise  daha sonra virüsleri bu yumurtalardan çıkarıyor. Daha sonra ise zayıflatarak yahut öldürerek aşılara koyuyor.

PATH grubu, bilim insanları  tavuk yumurtasında ucuza yetiştirilebilecek bir Covid-19 aşısı yapıp yapamayacağını merak etti. Böylece grip aşısı yapan fabrikalar Covid-19 aşıları da yapabilir.

Akabinde PATH, olağanda tavuk yumurtasında grip aşısı yapan bir Vietnam fabrikasında binlerce doz NDV-HXP-S üretilmesini başardı. Ayrıyeten,  tek bir yumurta ile bir yahut iki doz influenza aşısına kıyasla beş ila 10 doz NDV-HXP-S elde edilebileceği aktarıldı.