Global çapta daha faal çaba için “Kovid-19 aşı patentlerinin süreksiz olarak askıya alınması” davetlerine, 100 Nobel ödüllü isim ve 70 eski ülke başkanı de katıldı.
Dünya’dan Hilal Sarı’nın haberine nazaran, tüm dünyayı varlıklı yoksul gözetmeksizin vuran pandemide insanlık tarihin en süratli aşılarını geliştirdi. Lakin ilaç devlerinin Dünya Ticaret Örgütü’ne ekim ayında gelen taleplere karşın COVID-19 aşılarında patentleri hala askıya almamış olması, global iyileşmenin ve bu sıhhat krizini yenmenin önündeki en büyük pürüz olmaya devam ediyor.
250’den fazla sivil toplum kuruluşu, 100’den fazla Nobel ödüllü isim ve 70’ten fazla eski ülke önderi, Hindistan ve Güney Afrika’nın DTÖ’de yaptığı “patentler süreksiz olarak kalksın” davetine katılan 60’tan fazla ülke; hepsi birebir şeyi istiyor: Aşının zengin-fakir ayırmaksızın tüm dünyada muhtaçlığı olan insanlara ulaştırılması ve dünya iktisadının bu işbirliği sayesinde bir an evvel olağana dönmesi.
Varlıklı ülkeler DTÖ’deki öneriyi bloke etti
Ekim ayında, 2. dalga başlamadan evvel dünyanın en büyük aşı üreticisi Hindistan, Güney Afrika’yla birlikte DTÖ’de fikri mülkiyetlere ait TRIPS mutabakatında aşı patentlerine ait istisna yapılmasını talep etmişti. Pandeminin sert vurduğu iki ülke inisiyatifiyle DTÖ’ye gelen talepte “Patent aykırısı değiliz, bu sıhhat krizi çözülene kadar patentlerin askıya alınmasını istiyoruz” denilmişti.
Patent, endüstriyel tasarım üzere hakların askıya alınması yaptıkları resmi talepteki sözlerle “COVID-19’la çaba etmek için gerekli olan aşılar da dahil birçok medikal eserin araştırma, geliştirme, üretim ve tedarikinin ölçeğini artıracaktır.” Lakin bugüne kadar 60’tan fazla ülkenin takviye verdiği teklif ABD, İngiltere ve Avrupa Birliği üzere devlerin taş koyması nedeniyle gerçeğe dönüştürülemedi.
İlaç devleri ve iş dünyası da “patentçi”
Özel kesim de güçlü ülkelerin itirazlarının büyük destekçisi olmuştu. ABD Ticaret Odası, bu tıp teklifleri “yanlış tarafa saptırma” olarak nitelemişti. Pandeminin başında ilaç üreticilerinin “pandemide kâr maksadı gütmeyeceğini” söyleyen Milletlerarası İlaç Üreticileri ve Dernekleri Federasyonu IFPMA da patentleri askıya alma kararının “amaca ziyan vereceğini” söyleyerek “hayli aktif aşılar üretilmesini sağlayan kâr hedefli sisteme inancın azalacağını” vurgulamıştı.
Fakat ortalarında Hudut Tanımayan Doktorlar’ın (MSF) da olduğu 250 kadar sivil toplum kuruluşu bu baş yapısının “geri kafalılık” olduğunu söylüyor ve dünya önderlerine patentlerin hemen askıya alınması davetlerini yineliyor.
Patentlerin kaldırılması için DTÖ’nün fikri mülkiyet kurallarında istisnanın şu anda aşının büyük kısmını almış olan varlıklı ülkelerin de dayanağıyla bir an evvel onaylanması gerekiyor.
Biden’a mektup: Kapasiteler ilaç monopolleri yüzünden kısıtlı
Nobel ödüllü isimler ve önderler ABD Lideri Joe Biden’a gönderdikleri ve Financial Times’da da yayınlanan mektupta ABD’nin global aşılama oranlarının artmasını desteklemek emeliyle COVID-19 aşılarında patentlerin kaldırılması için “acilen adım atmasını” istiyor.
“Bu pandeminin sonunu getirebilmek için DTÖ’de istisna hayati değer taşımaktadır ve mecburî bir adımdır” diyen 175 kıymetli isim, istisnanın “şu anda dalın monopolleri tarafından kısıtlanarak aşıya yaygın erişimi bloke etmekte olan” global üretim kapasitesini artıracağını belirtiyor. Mektubu imzalayan isimler ortasında İngiltere eski Başbakanı Gordon Brown, Fransa eski Cumhurbaşkanı François Hollande, SSCB eski önderi Mihail Gorbaçov da bulunuyor.
Kimi istisnalar mevcut
Lakin bahsin istisnaları da ülke ve şirketler özelinde mevcut. Kimi aşılar birtakım ülkelerdeki ilaç şirketleriyle üretim ve satış yetki mutabakatları yapmayı sürdürüyor. İngiliz- İsveç AstraZeneca aşısı, Hindistan’da dünyanın en büyük aşı üreticisi Hindistan Serum Enstitüsü tarafından “Covishield” marka ismiyle üretiliyor. Maksat yılda 1 milyar doz.
ABD’li Novavax da Bharat Biotech şirketine üretim yaptıracak, amaç yılda 700 milyon doz. ABD’de kan pıhtısı sorunu nedeniyle askıya alınan Johnson & Johnson aşısı için ise Biological E. isimli Hint üreticiyle yılda 600 milyon doz hedefl enen bir üretim muahedesine ait görüşmeler sürüyor. Rusya’nın 60 ülkeden onay alan Sputnik V aşısı Hindistan’da 4 şirket tarafından üretiliyor, Brezilya, Çin, Güney Kore ve hatta İtalya’da bile üretimleri oluyor.
Onedio
