Neden Dr. Kadri Taştan? Türkiye’de 18 ve üstü yaş nüfusunu temsil eden 2006 bireyle, 29 ilin kentsel ve kırsal bölgelerinde yüz yüze görüşmelerin yapıldığı Avrupa Birliği Algı Araştırması’nın sonuçları açıklandı. Sorbonne Üniversitesi’nden iktisat ve Avrupa çalışmaları alanında doktora derecesi bulunan, çalışmalarını Türkiye-AB ilgileri, Türkiye-transatlantik münasebetleri ve AB entegrasyonu üzerine sürdüren German Marshall Fund (GMF) Kıdemli Araştırmacısı Dr. Kadri Taştan’ın da yer aldığı grubun çalışmasından çarpıcı bilgiler elde edildi. Tam da birkaç gün evvel Avrupa Parlamentosu Genel Heyeti, Türkiye ile tam üyelik müzakerelerini askıya alması davetinde bulunan raporu kabul etti. Rapor ne manaya geliyor, gençler Avrupa Birliği’ne nasıl bakıyor, Dr. Taştan ile konuştuk.
- AP, raporu referans vererek Türkiye’de önemli bir yolsuzluk olduğunu söz ediyor. Bu, bayağı sert bir itham. AB öbür beş kriterle birlikte bu kriterin hala karşılanmadığını düşündüğü için de vize muafiyeti tanımıyor. Ortada bir duvar üzere görünüyor.
- Brüksel, Osman Kavala, Selahattin Demirtaş kararları, siyasi partilerin amaç olması, İstanbul Mukavelesi kararı, otoriterleşme, medyaya baskılar ve Doğu Akdeniz, dış siyasette askeri seçenek kullanımını adeta Türkiye’deki demokrasinin kalitesi açısından litmus testi olarak görüyor.
– Yakın vakitte yapılan “Avrupa Birliği Algı Araştırması” Türkiye’nin AB’ye tam üyeliğine güçlü bir takviyenin olduğunu ortaya çıkardı. Aslında gençler AB’ye iştiraki destekliyor, lakin üye olunabileceğine ait inançları düşük… Avrupa niye isteniyor, oradan başlayalım mı?
Doğal ki, AB’ye iştiraki destekleyenlerin hepsi birebir motivasyonla hareket etmiyor. Ekonomik refah motivasyonuyla isteyenler de var, demokrasi ve insan haklarına getireceği yahut getirebileceği iyileşmeyi düşünerek destekleyenler de… Türkiye’de AB’ye iştiraki farklı toplum bölümlerinin farklı motivasyonlarla desteklemesi çok olağan alışılmış. Ama burada dikkati çeken, gençlerde hak ve hukuka getireceği iyileşme hasebiyle bu süreci desteklemenin daha yüksek oluşu.
– ABD’yi ulusal çıkarlar açısından en büyük tehdit olarak gören araştırma sonuçları, AB ile yakın işbirliğini öneriyor. Neden ABD tehdit görülüyor da AB ile yakın işbirliği önemseniyor?
Amerika’ya toplumun farklı bölümlerinde, farklı hassasiyetlerden ve ideolojik münasebetlerden ötürü daima bir reaksiyon var olageldi. Amerika-Türkiye ilgileri daha çok, güvenlik odaklı ve seçkinlerin eliyle yürütülen bir ilgi seti oldu. Son yıllarda bu bağlantı seti de büyük hasar gördü. Amerika’nın bilhassa Ortadoğu’daki siyasetleri genelde Türkiye’de, Türkiye’ye tehdit olarak algılanıyor. Halbuki AB, bütün problemlere karşın, hala Türkiye’nin politik ve ekonomik olarak daha gelişmiş ve daha demokratik bir ülke olması için bir çıpa olarak görülmeye devam ediyor. Hasebiyle AB ile daha yakın işbirliğinin Türkiye’de siyaset ve iktisadın daha demokratik ve şeffaf olmasını destekleyeceğini düşünüyor beşerler. Vakit zaman bu bölümler yer değiştirebiliyorlar. Örneğin 2000’lerin başında AK Parti’yi destekleyenler tahminen daha çok AB taraftarı iken, bugün AK Parti aykırıları daha çok AB ile işbirliğini önemsiyorlar. AB’nin bir dış aktör olarak kullandığı lisanın ve prosedürlerin Türkiye’de tehdit olarak algılanmadığının da göstergesi bu.
– Daha birkaç gün evvel Avrupa Parlamentosu Periyot Lideri Portekiz Dışişleri Bakanı, Türkiye’de hukuk devleti ve temel haklara hürmet konusunda dertleri olduğunu söyledi. Sonuçta AP, tam üyelik müzakerelerini askıya alması davetinde bulunan “Türkiye 2019-2020 Raporu”nu kabul etti. Avrupa bize ne söylüyor?
AB Parlamentosu aslında birinci kere müzakerelerin askıya alınmasını tavsiye etmiyor. Bunu birinci kez 2017 Temmuz ayında yaptı. Lakin bir bağlayıcılığı olmadığı için, Türkiye’de çok da dikkate alınmadı. AP, natürel AB içerisinde gitgide kıymeti artan bir kurum ve ayrıyeten seçimle gelen insanların bulunduğu tek AB kurumu niteliğinde. Türkiye’nin hala bir aday ülke olarak nitelendirildiği tahminen de tek AB kurumu, o yüzden Türkiye’deki politik durumu göz önünde bulundurursak bu istikamette bir tavsiyede bulunmasına şaşırmamak gerekiyor. AB Kurulu üzere ya da AB Komitesi üzere kurumlar, artık Türkiye’yi aday bir ülke üzere görmedikleri için ve şu anda adaylık sürecinin bu formda buzdolabında durmasının gerçek politik bağlamında daha az maliyetli olduğunu düşündükleri için, mevzuyu dillendirmiyorlar bile. Münasebetiyle AP’nin raporu bize genelde AB içerisinde düşünüleni, lakin gerçek politik münasebetlerle şimdiye kadar yapılmayanı söz ediyor.
– Türkiye 20 gündür bir hata örgütü başkanının Türkiye Cumhuriyeti İçişleri Bakanı’na yönelik çok önemli argümanlarını adeta dizi sinema üzere izliyor, lakin şimdi hiçbir savcı olayı soruşturmak için adım atmadı… Siz Brüksel’desiniz, Avrupa Birliği bu olayı nasıl izliyor?
AB, bu olaya dair hiçbir açıklamada bulunmadı bugüne kadar. Bir iki gazetede yazı çıktı yalnızca. Ben olup bitenin pek anlaşıldığını da zannetmiyorum. Şu an yalnızca sessizce izleniyor.
– Lakin öteki skandallar da var: Örneğin bir bakanın da ismi önemli yolsuzluk savlarına karıştı, ne var ki TBMM soruşturmaya onay vermedi. Yolsuzlukla çabada kapsamlı ve caydırıcı bir yol haritasının hazırlanmasının ehemmiyetine vurgu yapan AP ile aramızdaki duvarlardan biri de yolsuzluk değil mi?
AP’nin raporu, komitenin 2020 raporunu referans vererek yolsuzlukla gayrette ilerleme kaydedilmediğini belirtmenin yanında, Türkiye’de önemli bir yolsuzluk olduğunu tabir ediyor. Bu bayağı sert bir itham. Yolsuzlukla faal uğraş, biliyorsunuz, vize muafiyeti için Türkiye’nin karşılaması gereken kriterlerden de biri. Hasebiyle, AB öbür beş kriterle birlikte bu kriteri hala karşılamadığını düşündüğü için de vize muafiyeti tanımıyor Türkiye vatandaşlarına. Sizin tanımlamanızla, ortada bir duvar üzere görünüyor bu çerçevede düşünürsek.
AVRUPALILARLA DOSTÇA ALAKA KURACAK BİR İKTİDAR BEKLENTİSİ VAR
– Rapor, “Türkiye’de büyük bir muhalefetin var olduğu unutulmamalı” vurgusunu yaptı. Bu dayanağı nasıl okumalı?
Raporlara çok yansımasa da Brüksel’de çok sık dillendirilen bir bakış açısı bu. Bunun bir sebebi, Türkiye’de iktidar ile AB’li yöneticiler ortasındaki diyalog sorunu ve yıllardır vakit zaman şiddetlenen politik krizler. Münasebetiyle bunun altında Türkiye’de bir gün iktidarın değişip yerine Avrupalılarla daha dostça münasebet kuracak bir iktidar beklentisi ve inancı yatıyor. Yani bir manada, Avrupalıların tarifiyle ve bakışıyla söylersek Türkiye’nin hala büsbütün “kaybedilmediğinin” tabiri olan bir yaklaşım. Türkiye’yle bağlantılara uzun periyotlu bakma gayretinin sözü bir bakıma. Bir öteki sebebi de Türkiye’deki AB yanlısı muhalefeti küstürmeme eforu sanırım.
ÜLKÜCÜ-ERMENİ ÇATIŞMASI TEHDİT OLARAK GÖRÜLÜYOR
– AP birinci kere bir Türkiye raporunda ülkücü hareketin “AB terör örgütleri listesine eklenmesi” fikrini gündeme taşıdı… Nereden çıktı bu gündem?
Türkiye’deki siyasi çekişmelerin ya da çatışmaların AB ülkelerine, orada bulunan Türkiyeli farklı etnik ve ideolojik kesitleri temsil eden kümeler tarafından ya da bazen Türkiyeli siyasetçilerce Avrupa’ya taşınması yeni olmasa da son yıllarda yoğunluğunu artırdı. Fransa bu ülkedeki ülkücü kümelerin karıştığı öne sürülen olaylar nedeniyle bu kümesi yasakladı. Bu da bu mevzuyu AB parlamentosunun raporuna taşıyan bir öge olmuş olabilir.
– Paragrafı motamot okuyorum: “Ülkücü hareket bilhassa Kürt, Ermeni ve Yunan kökenliler ve muhalif olarak gördükleri her şahıs için tehdit oluşturuyor…” Nasıl yorumlanabilir?
Lyon’a yakın bir yerleşim yerinde Ermeniler ve davacılar ortasındaki gerginlik ve davacıların sokakta Ermenilerin aleyhine tehdit içeren sloganları Fransa’da bayağı gündem oldu. Bu biçim çatışma mevzularının Avrupa’ya taşınmasını önemli bir tehdit olarak görüyor Avrupalılar.
TÜRKİYE’NİN İŞTİRAKİNİ DESTEKLEYEN KÜMELER AZALDI
– Türkiye’de şöyle bir rüzgâr var: “Avrupa Birliği biz ne yaparsak yapalım, bizi almayacak… AB ikiyüzlü davranıyor…” Aslında araştırmanızda da yüzde 53’le “Türkiye’yi kabul etme niyeti yoktur, yalnızca oyalamaktadır” görüşü hâkim. Gerçek bir bakış açısı mı?
Sonlu da olsa, biraz açmak gerekse de haklı bakış açısı evet. Bunda Avrupalıların, Türkiye’nin AB iştirak sürecini tartışırken ne yazık ki tartışmayı yalnızca AB’nin politik ve ekonomik kriterleri üzerinden yapmayıp bir de kültürel ve dini ögeleri tartışma konusu yapmalarından kaynaklanıyor. Bir de olağan, AB’nin 2000’lerin başında Türkiye’ye kapılarını açar açmaz kapatmasının da bu algıda önemli bir katkısı var. Ancak Türkiye’yi AB’de görmek isteyen çevreler de vardı ki Türkiye’yle iştirak süreci başlatıldı o tarihte. Münasebetiyle bir tek Avrupa’dan bahsetmek mümkün değil. Avrupa’da bundan 15-20 yıl öncesine nazaran Türkiye’nin AB’ye iştirakini dayanaklar çok daha az bir küme var. Bunun da hem küresel seviyede, hem AB içerisinde hem de Türkiye’de olup bitenle önemli bağlantısı var.
– Yani?
İnsan hakları ve demokrasi manasında geriye gidişten bahsediyorum…
– Bu tavsiye kararları, örneğin “Ermeni soykırımı”nı tanıma davetiyle işi yokuşa sürmüş olmuyor mu?
Avrupa Parlamentosu’nda farklı siyasi kümeler var ve bu tavsiyenin hangi gruplarca ya da bireylerce raporu koyulduğunu bilmeden bu soruya cevap vermek güç.
– Türkiye’nin AB üyeliğini kolaylaştıracak faktörleri soruyorsunuz. Birinci sırada iktisat, ikinci sırada insan hakları, üçüncü sırada hukuku sayıyorlar. AB açısından bu sıralama nasıl?
AB açısından, bu sıralamayı yapmak için elimizde bir bilgi yok, yapılan bir araştırma yok, lakin tekrar de şunu söylemek mümkün: Sıralama her AB ülkesinde yer değiştirebileceği üzere, farklı AB kurumlarında da yer değiştirecektir. Bu da AB içerisinde karar almayı güçleştiren bir öge. Şunu da belirtmekte yarar var: AB’de Türkiye’nin AB üyeliğini kolaylaştıracak aktörler tartışılmıyor bile artık. Dönen tartışma “Türkiye ile bağlantıları nasıl normalleştirebiliriz”in kriterleri tartışması. Bu tartışmada bile sıralama kriterleri ülkeden ülkeye ve kurumdan kuruma farklılık göstermekte.
– Olmazsa olmaz dedikleri, ortak bir mevzu yok mu?
Avrupa Parlamentosu’nda öncelik insan hakları ve demokrasi alanında iyileşmeyken, Avrupa Konseyi’nde öncelik Doğu Akdeniz’deki tansiyonu düşürülmesi örneğin.
DEMOKRASİNİN KALİTESİNE LİTMUS TESTİ
– Osman Kavala, Selahattin Demirtaş kararları, siyasi partilerin maksat olması, İstanbul Mukavelesi kararı, otoriterleşme, medyaya baskılar ve Doğu Akdeniz, dış siyasette askeri seçenek kullanımı rapordaki tenkit başlıklarıydı…
Bahsettiğiniz bahisler Avrupa’daki Türkiye algısının oluşmasında değerli bir rol oynuyor ve Brüksel bu hususları adeta Türkiye’deki demokrasinin kalitesi açısından litmus testi olarak görüyor.
– Cumhurbaşkanı Erdoğan, “Kendimizi öteki yerlerde değil, Avrupa’da görüyor, geleceğimizi Avrupa ile kurmayı tasavvur ediyoruz” diyor. Telaffuzla aksiyon ortasında bir çelişki yok mu?
Cumhurbaşkanı bu iletisi, alakaların AB ile tabana vurduğu ve Türkiye’nin yalnızca AB ile değil ABD ile ve başka bölge ülkeleriyle de sıkıntılarını diplomatik formüllerle çözme arayışına girdiği bir devirde sarf etti. Hasebiyle bu ifadeyi AB’ye uzatılmış bir zeytin kolu olarak da görebiliriz. AB de aslında bu zeytin kolunu kabul etti ve karşılığını verdi.
Cumhuriyet
