Doğu Akdeniz’de Neler Oluyor? 6 Maddede Türkiye-Yunanistan Gerilimi

Yunanistan ile Mısır ortasında deniz yetki sonlandırılması muahedesini tanımayan Türkiye'nin Oruç Kaptan gemisini sismik araştırma için Akdeniz'e göndermesinin akabinde tansiyon yine tırmanışa geçti. Türkiye ile Yunanistan'ı güç üzerinden karşı karşıya getiren bu tansiyon nasıl başladı? Diplomatik gayretler sürerken Kahire ile Atina ortasında varılan bu mutabakat iki komşuyu çatışmaya sürüklere mi?

Suların ısındığı Akdeniz'de neler olduğuna hususlar halinde bakalım… 

Türkiye, 27 Kasım 2019’da Libya ile imzaladığı Deniz Yetki Alanlarını Sonlandırma mutabakatı ile Yunanistan’ın Girit, Karpathos ve Rodos adalarının güneyinde kalan bölgeyi kıta sahanlığı kapsamında gördüğünü duyuru etmiş ve bu muahedeyi BM’ye kaydettirmişti.

Mutabakatın milletlerarası hukuka nazaran bir geçerliliği olmadığını savunan Atina, 1982 tarihli Memleketler arası Deniz Hukuku Sözleşmesi’ne nazaran adaların kıta sahanlığı hakları olduğunu, Türkiye’nin ortaya koyduğu haritanın Yunanistan’ın egemenlik haklarını çiğnediğini duyuru etmişti.

Avrupa Birliği (AB) de Yunanistan’ın açıklamalarını desteklemiş, Türkiye’nin, “yasa dışı” olarak tanımladığı hidrokarbon çalışmalarını durdurmasını talep etmişti.

Siyasi alanda yaşanan bu gerilime karşın, 2019’un ikinci yarısından itibaren Ankara ile yeni kurulan Atina hükümeti ortasında diyalog kanalları açık tutuldu.

İki ülke savunma bakanlıkları ortasında Akdeniz ve Ege’deki problemlerin tahlili için 3 tıp görüşmeler yapılırken, iki ülke önderleri Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Başbakan Kiryakos Miçotakis ile dışişleri bakanları Mevlüt Çavuşoğlu ve Nikos Dendias da teması kopartmadılar.

Lakin Yunanistan’ın Fransa ile Türkiye ortasında son periyotta giderek gerilen bağlantıları kendi lehine kullanma uğraşı ve başta AB olmak üzere milletlerarası platformlarda köşeye sıkıştırmaya çalışması Ankara’nın yansısını çekti.

Türkiye, Yunanistan’ın Kıbrıs Rum tarafı ile Akdeniz’deki öteki kıyıdaş ülkeler Mısır ve İsrail ile hidrokarbon faaliyetlerini devam ettirmesi, bunu yaparken de Türkiye ve Kıbrıs Türkleri’nin çıkarlarını göz gerisi etmesine reaksiyon duyarak konumunu sertleştirdi.

Türkiye, 13 Temmuz’da Fransa’nın teşebbüsüyle toplanan AB Dış Münasebetler Kurulu toplantısından bir hafta sonra 21 Temmuz’da “denizcilere duyuru” manasına gelen birinci NAVTEX’ini yayımlamış ve Oruç Reis araştırma gemisinin Türkiye’nin BM’ye bildirdiği kıta sahanlığı sonları ve 2012 yılında TPAO’ya verilen ruhsat alanları içinde kalan bölgede sismik araştırmalar yapacağını duyuru etmişti.

Yunanistan ise Türkiye’nin araştırma yapacağı alanların kendi kıta sahanlığı içerisinde olduğunu açıklayarak, sert reaksiyon vermişti. Egemenlik haklarını müdafaa konusunda geri adım atmayacağını bildiren Yunanistan’ın teyakkuza geçerek bölgeye savaş gemilerini göndermesi, bunun üzerine Türk Deniz Kuvvetleri’nin Oruç Reis’e sağlanan güvenliği artırması bir anda sıcak çatışma tehlikesinin doğmasına yol açmıştı.

Taraflar ortasındaki gerginlik, AB Periyot Lideri sıfatıyla devreye giren Almanya Başbakanı Angela Merkel’in 22 Temmuz’da Erdoğan ve Miçotakis ile telefonda görüşmesi üzerine yatışmıştı.

Erdoğan, Türkiye-Yunanistan ortasında 2002’de başlatılan lakin son devirde askıya alınan “istikşafi görüşmelerin” Berlin’in teşebbüsleri sonucu yine başlatılması sürecinde iyi niyet gösterisi olarak Oruç Reis gemisinin 3-4 haftalık bir mühlet için geri çekilmesi kararının alındığını açıklamıştı.

Bu moratoryumun, AB Dış Siyaset ve Savunma Yüksek Temsilcisi Josep Borrell’in Kıbrıs Rum ve Kıbrıs Türk toplumları ortasında Doğu Akdeniz’den elde edilecek petrol ve doğal gaz gelirlerinin paylaşılması için bir sistem geliştirme hedefli diplomasisine de uygun yer yaratacağı öngörülmüştü.

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, 9 Ağustos’ta CNNTürk kanalına verdiği demeçte, Yunanistan ile Mısır ortasındaki deniz yetki sonlandırma muahedesinin Ankara ve Atina ortasında yeni bir diyalog sürecinin duyuru edilmesinden yalnızca bir gün evvel yapıldığını anımsatırken, Türkiye’nin bu gelişmeden düş kırıklığı duyduğunu da kayda geçirdi.

Muahedenin 6 Ağustos’ta duyuru edilmesinin çabucak akabinde Türk Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada, Yunanistan-Mısır mutabakatının “yok hükmünde” olduğu zira iki ülkenin deniz sonu olmadığı kayda geçirildi.

Cumhurbaşkanı Erdoğan da 7 Ağustos’ta yaptığı açıklamada, bu mutabakatın akabinde Türkiye’nin moratoryumu sona erdirdiğini ve belirlenen bölgede sismik çalışmaların başlayacağını açıkladı.

Yunanistan-Mısır mutabakatına siyasi reaksiyonun akabinde Türkiye'nin birinci somut yansısı, 10 Ağustos sabah saatlerinde yayınlanan NAVTEX ile verildi.

Duyuru, Oruç Reis gemisi ile ona eşlik edecek Ataman ve Cengiz Han gemilerinin 23 Ağustos’a kadar çalışacakları alanların koordinatlarını kayda geçirdi. Güç Bakanı Fatih Dönmez, üç geminin sabah saatlerinde Antalya Limanı’ndan ayrıldıklarını ve bölgeye vardıklarını açıkladı.

Türkiye’nin NAVTEX’inden yalnızca saatler sonra Yunanistan da bir deniz duyurusu yayımladı ve Türkiye’nin duyuru ettiği alanların Yunanistan kıta sahanlığı içinde olduğunu, münasebetiyle Türkiye’nin NAVTEX’inin yasa dışı olduğunu bildirdi.

Yunanistan NAVTEX’inin yayınlandığı saatlerde, Atina’da hükümet ve askeri yetkililerden oluşan Güvenlik Heyeti toplantısı devam ediyordu.

Yunanistan Dışişleri Bakanlığı’ndan yapılan açıklamada da Türkiye’nin “şantaj” siyaseti eleştirilirken, yasa

Tansiyonun artmasına rağmen ne Türkiye ne de Yunanistan’ın askeri bir çatışma noktasına gelmek istediği düşünülüyor.

Fakat durumun denetim edilemeyecek bir hale gelmesi, ya da muhtemel bir kaza sonucu, her ikisi de NATO üyesi olan Türk ve Yunan silahlı kuvvetlerinin karşı karşıya kalması tehlikesine dikkat çekiliyor.

Yunanistan’ın, daha evvelki tansiyonlarda olduğu üzere, Türkiye’yi BM, NATO ve AB’ye şikayet etme yoluyla sorunu uluslararasılaştırma siyasetine devam etmesi bekleniyor.

ABD’nin ve AB’nin dayanağını almak isteyen Atina hükümeti, Brüksel’den 27-28 Ağustos günlerinde yapılacak gayri resmi dışişleri bakanları toplantısına kadar, Türkiye’nin bu adımlarına karşı alınacak tedbirler listesini oluşturmasını bekliyor.

Yunanistan Dışişleri Bakanı Dendias, 7 Ağustos’ta Yunan basınına verdiği bir demeçte, hazırlanacak yaptırım listesinin Türk iktisadına dönük olmasını ve böylelikle Türkiye’nin AB ile çatışmaya girmesi durumunda neleri kaybedeceğini görmesini istediklerini söyledi.

Bakan, AB’deki mevcut ortam nedeniyle yaptırım kararının çıkmayabileceğini fakat yeniden de atılacak adımların duyuru edilmesinin Brüksel’in kararlılığını göstermesi açısından kıymetli olacağını da bildirdi.

13 Temmuz toplantısında Türkiye’ye karşı adım atılmasına ait teşebbüslere, periyot lideri Almanya, İtalya ve İspanya üzere ülkeler karşı çıkmıştı.

BBC Türkçe