Tüm dünyayı 22 yıldır internete bağlayan Wi-Fi teknolojisi iyice şişti. İnsanlık bağlantısı her seferinde daha süratli ve bir o kadar inançlı kurmak istiyor. Wi-Fi’nin koltuğunu zorlayan Li-Fi’nin mucidi Profesör Haas, merak edilenleri anlattı.
2015’te Estonya’da Velmenni şirketi Li-Fi teknolojisini laboratuvarlardan sonra birinci kere ofislerde test etmeye karar verdi. Hedef tüm dünyanın internet ile temasını sağlayan Wi-Fi teknolojisinin yerine Li-Fi’yi koymaktı.
1Gbps’lik yani 1024 Mbps (Mbps, yani internetin standart sürat birimi) sürate ulaşıldı!
Ortadan geçen 6 yıl Li-Fi için daha bereketli oldu. Li-Fi ampulleri sayesinde yalnızca birkaç saniye içinde bir HD sinema indirmeye eşit olan bilgi gönderimi mümkün hale geldi! Işık tabanlı Li-Fi ışınları, Wi-Fi üzere duvarlardan geçmediği için düşük menzille ilişki sağlayabilmişti.
Li-Fi teknolojisinde datalar, nanosaniyeler içinde yanıp sönüp ışıkları insan gözüne gözükmeyen LED’ler yardımıyla iletiliyor.
Yüksek suratlara erişmek işte bu türlü mümkün hale geliyor. Fikrin mucidi ve geliştiricisi Edinburgh Üniversitesi’nden Profesör Harald Haas. Haas, Edinburgh Kraliyet Derneği üyesi bir mühendis.
TedX konuşmalarını milyonlarca kişi izledi. Li-Fi yani “Light Fidelity” teknolojisinin Wi-Fi üzere radyo dalgaları yerine görsel spektrumla data aktarmaya imkan tanıdığını söylüyor.
Li-Fi teknolojiside, bir alıcıya bilgi gönderirken (binary data) süratlice açılıp kapanan flaş ampulleri kullanılıyor. İşin Türkçesi, Haas’ın geliştirdiği sistem ziyadesiyle meşgul olan radyo frekanslarını tercih etmiyor.
Bunun manası ise daha süratli internet! Li-Fi, Wi-Fi’ye nazaran 10 bin kat daha fazla kapasitenin kullanımına imkân tanıyor. Sonuçta Li-Fi bugün kullandığımız Wi-Fi’ye hayat veren radyo sepektrumundan 10 bin kat daha büyük. Bir öbür deyişle potansiyel olarak sınırsız kapasiteye sahip.
Araştırmacılar 1 W’lık LED ampulle dört bilgisayarın yüksek data suratında internete bağlanabileceğini söylüyor. Kentin içinde Wi-Fi noktası bulmak için bir o yana bir bu yana dolaşırken, Li-Fi sokak lambalarının sağladığı ışıktan bile yararlanıp süratli interneti önünüze seriyor.
Bu yeni teknoloji, Wi-Fi’ın sebep olabileceği baş ağrısı ve kanser üzere sıhhat sıkıntılarının da önüne geçtiğini argüman ediyor. Wi-Fi sistemlerinin artık bir tıkanma noktasına geldiği birden fazla uzmanın malumu. Yalnızca uzmanların görüşlerine de gerek yok aslında. Pek çok kullanıcı da tıkanmayla karşı karşıya.
İşte Li-Fi bu tıkanmayı, hem de çok daha süratli internet kontağı sunarak ortadan kaldırmayı vadediyor. Sistem, pilot uygulamalarda muvaffakiyet olsa bile şimdi dünya çapında yaygınlaşmadı. Yeniden de geleceği Li-Fi’de görenler var. Çin merkezli teknoloji üreticisi Oppo üzere. Firma üzerinde çalıştığı yeni akıllı telefonunda Wi-Fi yerine Li-Fi teknolojisini baz aldığını geçtimiz ağustos ayında duyurmuştu.
Pekala insanoğlunun ışık üzerinden haberleşmesini mümkün kılan bu sistem hakkında öteki neler biliyoruz?
Teknolojinin mucidi Profesör Harald Haas Indepentent’ın bu teknoloji ile ilgili yönelttiği soruları cevapladı. İşte o sorular ve karşılıkları:
Li-Fi nasıl bir teknoloji? Data transferi ne kadar süratli olacak? Wi-Fi’nin pabucunu dama atacak mı?
Optik spektrumda devasa bir band genişliğinden yararlanılıyor. Radyo frekans spektrumundan üç kat daha büyük. Bu da daha çok data gönderip almanız manasına geliyor. Li-Fi radyo frekanslarının sağladığı hudutlu datalara göre muazzam bir bilgi sınırı sunuyor. Li-Fi çok daha kolay bir global stardart getirecek. Karışıklığın önüne geçtiği üzere maliyetleri de düşürecek.
Li-Fi elektromanyetik parazitlere karşı dirençli bir yapıya sahip. Bu birebir vakitte radyo frekansları sistemleri ile Li-Fi sisteminin eş pozisyonlu yani birebir yer ve vakitte gerçekleştiği, birbirlerine karışmayacağı manasına geliyor.
Karışmaktan kastınız ne? Mesela meskene gelip Wi-Fi’ye bağlandığımda listede birçok farklı meskendeki kullanıcının kontağını görebilmem mi? Bunun ne sakıncası var ki?
Bir çok konutta temasın birbirine karışması birincil hatalıdır. Bilhassa de nüfusun ağır olduğu büyük apartmanlar ve sitelerdeki internet kullanımına bakıldığında… Li-Fi’de ise saklılık var. Yani kullanıcı internet sağlayıcının varlığından bile haberdar olmayacak. Sadece bu sebepten internet servis sağlayacıları kullanıcılara yüzlerce Mbps (internetin stadart sürat birimi) kelamı vermelerine karşın kullanıcılar 20 Mbps’lik hizmet alıyordu. Duvarların ortasından geçen radyo sinyalleri yaşadığınız apartmandaki öbür odalara kadar sızıyordu. Bu da sinyalin kalitesiyle ilgili meseleleri beraberinde getiriyordu. İnternete bağlı aygıt sayısının çoğalmasıyla birlikte sorun yalnızca daha makus bir hal alıyordu. İşte Li-Fi karşı karşıya kaldığınız bu sorunu ortadan kaldırıyor. Zira Li-Fi teknolojisinin konutunuzun duvarlarından sızmasına gerek yok. Zira radyo sinyalleriyle çatışmıyor ve kapladığı alanı yani menzilini görebildiğiniz üzere sinyallerin karışması da engelleniyor.
Aşağıdaki illüstrasyon ortadaki farkı ortaya koyuyor. Bugün kullanılan Wi-Fi teknojisinin ana ögesi radyo frekansları kırmızı ile belirtildi.
Duvarlar ortasından sızan Wi-Fi sinyallerin karışmasına yol açtığı üzere güvenliğiniz için de bir tehdit haline dönüşebiliyor. Li-Fi ise tertemiz ve güvenlikli bir ilişki sağlıyor.
Yani radyo dalgası yerine ışıktan beslenen Li-Fi’nin sağlayacağı sinyaller duvarlar ortasında bir hayalet üzere dolaşmıyor?
Evet, Li-Fi teknolojisinin öznesi ışık. Ve ışık duvarladan radyo frekansı üzere geçiş yapmıyor.Doğası prestijiyle akaryakıt istasyonları kimyasal tesisler, nükleer güç santralleri üzere antenlerin kullanılmadığı yerlerde de inançlı bir internet kullanımı imkanı veriyor. Bu teknoloji çok daha iyi bir kullanıcı deneyimi sağlıyor. Çok daha sağlam ve öngörülebilir bir ilişki sağlanmasına ön ayak oluyor.
Kimi çevreler Li-Fi teknolojisini eleştiriyor. Bilhassa Wi-Fi’dan daha kıymetli olacağı söyleniyor.
Hayır, Li-Fi daha kıymetli olmayacak.
Li-Fi teknolojisinin alt yapısı nasıl inşa edilecek pekala?
Aslında Li-Fi bilgisayar haberleşme sisteminde IEEE 802.11bb standardizasyonunu kullanacak.
Ne demek istediğinizi yalnızca teknolojiyle yatıp kalkanlar anladı sanırım…
Yani Li-Fi telsiz mahallî ağ standardı olarak bilinen Wi-Fi’nin teknoloji yapı taşı IEEE 802.11bb standardizasyonunu kullanacak. Bu türlü Li-Fi teknolojisi mevcut temel bant yongalarından yararlanacak. Bu durum Li-Fi’ın pazarlama mühletini hızlandıracak ve birtakım ticari pürüzleri ortadan kalkmasını da beraberinde getirecek.
Ben LED ışıklara biraz takıldım. Bu, Li-Fi teknolojisinin geniş kitlelere ulaşması açısından olmazsa olmaz mı? Kimi beşerler, mesela ben LED ışıkları günlük hayatında kullanmayı dahi tercih etmiyor, sevmiyor. Bazıları de bu yeni “ışıklı teknolojiyle” mesela karanlık ve ışıksız bir odada yatağa uzanmış bir biçimde nasıl internet kullanabiliceğini merak ediyor.
Bakın bu teknoloji görünebilir led ışıklarını gerektirmiyor. Bâtın bir kızılötesi de kullanılabilir. Aslında mevcut Li-Fi eserlerinde, erişim noktasından (LiFi yönlendiricisinden) taşınabilir terminale ilişkinin görünür ışık kullandığını göreceksiniz. Bu, aydınlatma ile yüksek süratli kablosuz bilgi irtibatını birleştirmeye fayda.
Bununla birlikte Li-Fi’da taşınabilir terminalden erişim noktasına olan irtibat ilişkisi için kızılötesi spektrumu kullanılır. Zira bir taşınabilir aygıtın aydınlatmasına gerek yok.
Herkesin merak ettiği ışıkla Li-Fi’nin ortasına girersek ne olacağı. Yani bu yeni teknolojiye kullanacak biri ışıkla temas ederse ne olur? İnternet birderbire kesilir mi?
Direkt görüş sınırı ilişkisi engellenirse Li-Fi’nin performansı düşecektir. Bu bozulmanın ne kadar büyük olduğu, optik sistemin dizaynına bağlı. En berbat senaryoda data suratı sıfıra düşer. Bu nedenle Li-Fi sistemini, bir ilişki kesintiye uğradığında taşınabilir terminalin ikinci bir Li-Fi erişim noktasına bağlanabileceği formda tasarlamak çok değerli. Elhasıl evet, Li-Fi sistemi iyi tasarlanmazsa bu türlü bir durumda kesilebilir. Bununla birlikte, sistem iyi tasarlanmışsa, bu senaryonun gerçekleşmesi pek mümkün değil.
Li-Fi teknolojisinin insan sıhhati ve tabiata olumlu tesirlerinden bahsediyorsunuz. Pekala ya güç kullanımına olumlu tesiri var mı?
Işıkların açık olması gerektiğinde, tam olarak birebir ışığın yüksek süratli bir data teması sağlaması net bir güç avantajı sağlar. Radyo frekansı ile sağlanan Wi-Fi irtibatlarında, kablosuz sinyal tipik olarak birçok istikametten gönderilir. İşte bu nedenle örneğin telefonunuzu Wi-Fi’ye bağlamaya çalıştığınızda çok sayıda Wi-Fi ağı görebilirsiniz. Bu beraberinde çok fazla sinyal gücünün boşa harcandığı manasına gelir. Li-Fi’de ise ışık hudutlu bir alanı kaplar ve bir ışık huzmesini odaklamak için kolay lensler kullanmak da mümkündür. İşte tam da bu nedenle Li-Fi kullanırken net bir güç tasarrufu olacağını söyleyebilirim.
Ortalama bir internet kullanıcısı olarak Li-Fi ile elektrik ortasındaki ilişkiyi merak ediyorum. Yani gücünü ışıktan alan bu teknolojinin elektrik kesintileri meydana geldiğinde ne yapacağını… Elektrikler gittiğinde akıllı telefonumdaki 4G teması üzerinden en azından şarjım bitene kadar birkaç saat daha internette dolanabiliyorum. Bu türlü bir meseleyle karşılaşınca Li-Fi kullanıyor olsam ne yapacağım?
Evet, bu karşılaşılabilecek bir durum. Ama elektrik gittiğinde meskendeki Wi-Fi routerın yani yönlendiriciniz de kapanıyor ve akıllı telefonunuza temas sağlayamıyor. 4G’nin çalışmasınınsa temel nedeni civarda bir yerde bulunan radyo baz istasyonunun elektrik kesintisinden etkilenmemesi yahut bir jeneratör ile çalıştırılması… Bu nedenle Li-Fi, bu türlü bir meseleyle karşılaşıldığında bir konut dağıtımında Wi-Fi’den farklı olmayacak.
Tamam. Li-Fi teknolojisinin karşı karşıya kaldığı en büyük pürüz ne? Ya da şöyle sorayım, sorun ne?
Bana nazaran temelde en büyük sorun Li-Fi teknolojisi etrafında dönen yanlış kanılar. Teknik olarak Li-Fi dünya çapında yüzlerce denemede kendini kanıtladı. Li-Fi, akıllı telefonlara entegre edilebilecek formda, bir akıllı telefonun kamera modülünden daha büyük olmayacak bir forma bile sokulup küçültüldü. Bilgi suratları 1 Gbps ve daha yüksek.
Aslında, şu anda İngiltere’de terabit (Tbps) optik kablosuz irtibat ağları geliştiren TOWS (Terabit Çift İstikametli Çok Kullanıcılı Optik Kablosuz Sistem, Li-Fi için 6G) isimli bir araştırma projesi de sürüyor. Li-Fi için teknoloji eko sisteminin geliştirilmesi kıymetli. Li-Fi bileşen sağlayıcılarının, sistem geliştiricilerinin ve yazılım/uygulama geliştiricilerinin, LiFi’nin büyük ölçekli pazarda benimsenmesini sağlamak için bir ortaya gelmesi gerekiyor.
Bir karşılaştırma yapalım isterseniz. Şu anda Li-Fi, multi-milyon dolarlık bir pasta. Li-Fi sanayisi paydaşlarının bir ortaya gelip bu pastayı birkaç modüle ayırması ve arayüzleri tanımlaması gerekiyor. Bu çok milyon dolarlık pastayı, pek çok pazar araştırması kuruluşunun bildirdiği üzere yüzlerce milyar dolarlık pastaya dönüştürecek. Bu nedenle, bu tam süreci destekleyen Light Communication Alliance (LCA) (www.LightCommunications.org) üzere kuruluşlar var.
Çinli teknoloji şirketi Oppo geçen yıl ağustos ayında Li-Fi teknolojisi ile çalışacak yeni akıllı telefonlar geliştireceğini açıkladı. Umutlu musunuz?
Bu haberi gördüğümde muhakkak çok mutlu oldum. Akıllı telefon sanayisinin bir inovasyonun önünü tıkayacak duvarlara karşı koştuğuna inanıyorum. Li-Fi, eşsiz bir temas metodu ve öbür türlü mümkün olmayan yeni kullanım durumları sağlamada nitekim büyük bir fark yaratabilir.
Bir bilim insanızınız. Strathclyde Üniversitesi geçen ekim ayında Li-Fi Araştırma ve Geliştirme Merkezi’ni sahiplenip bünyesine taşıdı. Tekrar de bir çok insanın aklında şu soru var. Profesör Haas’ın bu teknolojiden çıkarı ne? Para mı yoksa bir şeyi icat etme hırsı mı?
2004’te Li-Fi üzerinde çalışmaya başladığımda, VLC yani görünür ışık haberleşmesi/iletişimini daha süratli hale getirmek istemiştik. Bu maksada ulaşmak için sahip olduğum fikirlerden biri işe yaradı. Almanya, Bremen’deki Jacobs Üniversitesi’nde bir lisans projesinin modülü olarak bir kavram ispatı yaptık.
Tutkum yeni fikirler üzerinde çalışmak ve icat etmek. Çabuk sıkıldığım için klasik şeylere biraz ince ayar yaparak tekrar tekrar yapmayı sevmiyorum. Denediğimiz birçok fikir başarısız oldu, lakin yüksek süratli VLC yahut uzaysal modülasyon üzere kimileri işe yaradı. Şu anda dünyadaki birçok araştırma kümesi tarafından geliştirilen ve 5G denemelerinin bir kesimi olarak sanayi tarafından uygulanan yeni bir kablosuz iletim tekniğiyle uğraşıyoruz. İnovasyon ve yeni fikirlerle hareket ediyorum. Bir fikrin kıymeti, teknolojiyi benimseyen yahut kullanan her sıradan beşerle birlikte katlanarak artar. Bu yüzden muhakkak yenilik yapmaya yöneliyorum, lakin gerçek olan bu yenilikten kaç kişinin etkilendiği olsa gerek. Bu yüzden Li-Fi konusunda tutkuluyum ve 2012’de bunu herkese ulaştırmak için bir şirket kurdum.
Onedio
