Köktendinci Taliban bir kere daha Afganistan’da idareye gelmek için gün sayıyor. Washington’ın nisan ayında açıkladığı hızlandırılmış çekilme takvimiyle birlikte Afganistan’ın pek çok bölgesi domino tesiri misali Afgan güçlerinden Taliban denetimine geçmiş halde.
Yaklaşık 39 milyon nüfuslu, çeşitli etnik yapıdan oluşan, İran ve Çin’le de komşu Asya’nın stratejik kavşağındaki Afganistan’da yaşanan kaos döngüsü, dünyanın pek çok ülkesinde telaşla takip ediliyor. Radikal İslamcı akımların güçlenmesinden, Taliban’dan kaçanlarla birlikte ortaya çıkan göç akınına, ABD, Rusya, Çin’e varan Taliban’la pazarlıklar üzerinden bölgesel güç savaşlarında yeni atılımlara kadar uzanan karmaşık tablo önümüzde uzanan…
BAYANLAR İÇİN TEHDİT
Kuşkusuz bayan ve kız çocukları için ise daha da karanlık günlerin habercisi… Kendi seçimlerini yapma, eğitim, çalışma hakkı üzere temel insan haklarının peşindeki Afgan bayanı için Taliban zihniyeti yaşamsal bir tehdit. Ne yazık ki, Taliban’la yapılan ABD’nin de arabulucu olduğu müzakerelerde bayan haklarına yönelik içi boş vaatlerin dışında elde pek birşey yok. Daha şimdiden çeşitli bölgelerden peçe mecburiliği, işten çıkarma haberleri gündeme düşüyor. 25 yıl evvel yeniden adım adım ilerleyerek Kâbil’de hâkimiyeti ele geçiren Taliban’ın meydanlarda halk önünde yaptığı infazlar, kırbaç cezaları kâbusu akıllara geliyor.
ABD’nin 11 Eylül hücumları sonrasında başlattığı Afganistan işgaliyle birlikte 1996’da geldiği iktidardan 2001’de indirilen Taliban’ın, 2021 yılında memleketler arası siyaset arenasında kendine koltuk açma atılımını elbette kendi başına yaptığını söylemek sıkıntı. Yaklaşık 20 yıldır ABD ve NATO çerçevesinde memleketler arası askeri konuşlanmanın sürdüğü ülkede Taliban’ın alanda aktifliğini yitirmemesi, silah dahil tükenmek bilmeyen kaynaklarını nasıl sağladığı soruları ortada… Karşılıkları ise her işgalde görülen kirli çıkar hesaplarında…
BİTMEYEN DESTEK!
Sovyet işgaline karşı Afganistan’da “yeşertilen” ABD takviyeli mücahit hareketlerine kökü inen Taliban, Batı stili eğitim, hak-hukuk modellerine topyekûn karşı. O denli hop deyip ben geldim falan da demiyor. Yıllardır başta Pakistan tarafından, bilhassa istihbaratınca desteklendiği görüşleri sürüp gidiyor. Katar ise uzun vakittir Afganistan İslam Buyrukluğu olarak da bilinen Taliban’ın siyasi ofisine evsahipliği yapıyor. Doha, ABD arabuluculuğundaki Kâbil idaresi ile Taliban ortasındaki görüşmelerin de ana adreslerinden. Doha’daki müzakelerde varılan uzlaşının temelini oluşturan ateşkese bile uymayan Taliban’a ABD’den gelen yeşil ışık, bugün Kâbil’in anahtarının örgüte tesliminin yolunu döşemiş durumda.
Kimi bölge uzmanı aslında ülkenin pekçok bölümünde, her ne kadar ülkede uygar hukuk, şeriat sistemi dahil karışık bir İslami idare hâkim olsa da Afgan halkının Taliban’ın baskıcı uygulamalarına, en keskin haliyle şeriat idaresi üslubuna takviye vermediğine işaret ediyor. Lakin bilhassa Batı’nın başşehir Kâbil üzerinde odaklanan dışardan yönergeli idare anlayışıyla birlikte ülke yıllardır dev yolsuzluk, yoksulluk, istikrarsızlıkla birlikte “savaş ağalarının” güç savaşlarının ortasına sıkışıp kalmış durumda. Alanda eli silahlı ya da şiddetli ekonomik şartlara karşı azıcık kendisine takviye veren yapılara karşı halk çaresiz, seçeneksiz. Yıllarca Taliban’dan El Kural, IŞİD’e uzanan örgütlerin ateş çizgisinde, başka yandan demokrasi naralı NATO, ABD’nin işgal siyasetleriyle kuşatılmışlığın, bu güçlerin pekçok defa “yanlışlıkla” sivilleri gaye alan bombardımanlarının, insan hakları ihlallerinin amacında.
Türkiye’ye dönük ABD başta olmak üzere Batı’nın pompaladığı Afganistan’dan göç akını, haklı dertlerin merkezinde. Gelenler kim, kim gönderiyor, kalıcılar mı, yaşanan insani kriz tablosunun ardında öbür hesaplar var mı, Ankara’nın yol haritası nedir üzere pek çok soru karşılık bekliyor. Afganistan kâbusu Türkiye’yi de içine alacak biçimde sürecek gözüküyor.
Kıssadan pay, işgal kâbusunun bir ülkede yarattığı ağır yıkıma, radikal İslamcı hareketlerle iş tutmanın tehlikelerine işaret ediyor. İktidar uğruna kirli hesaplara göz yummanın, diğer ülkelerin kukla idareleri olmanın sonuçlarını ortaya koyuyor. Birtakım ABD’li yetkililerin çıkıp, “Afgan halkına her şeyi öğrettik, askeri eğittik, artık kendileri için gayret etsinler” stili çıkışları ise meskenlere şenlik… Biri açlık, yokluk, eğitimsizlik altında kırılan, birbirine kırdırılan bir halk, dışardan “eğitilip donatılmış” bölük pörçük bir ordu, öbür yanda emperyalist güçlerin bölgesel aktiflik sınırında birbirine karşı yer yer kullandığı, art kapılardan silahlandırdığı, mutabakat masalarına oturduğu, işine geldiği vakit terör kümesi istediği vakit legal idare kabul ettiği kümelerle iş tutması… Kaosu canlı tutarak Afganistan’da bir ulus olma şuurunun yaşama geçirilememesi… Şimdilerde Taliban’la art kapıdan flörtleşip bu ülkeden çıkan ABD dahil yabancı güçlerin, bir mola sonrası tehdit oluşturuyor diye yine Afganistan’a dönme mümkünlüğü ise her daim canlı… Artık eldeki tabloda Taliban vakti dediler, o kadar…
Cumhuriyet
