Beşiktaş’ta Ezber Bozan Arkeolojik Keşif: ‘Dünya Göç Haritasını Değiştirebilir’

Kabataş-Beşiktaş-Mecidiyeköy- Mahmutbey metro çizgisinin Beşiktaş İstasyonu olacak alanda, İstanbul Arkeoloji Müzeleri tarafından 2016’dan bu yana arkeolojik hafriyatlar yapılıyor. Tüm süratiyle devam eden hafriyatları sekteye uğratacak hava olaylarından alanın korunması için, dev bir iskele kuruldu ve üzerine branda serildi. 

Yapılan çalışmalarda 1910 yılında yapılmış tramvay sınırı ve depolarına ilişkin kalıntıların yanı sıra geç Osmanlı periyodu ve akabinde orta ve geç Bizans devri kalıntılarına rastlandı. Bu katmandan çabucak sonra ise, Boğaz çizgisi için çok kıymetli olan Helenistik ve Roma devrine ilişkin küçük buluntular ortaya çıkarıldı.

Lakin Beşiktaş’taki hafriyatlarda arkeologları en çok heyecanlandıran buluntularla, bu katmanlardan sonra karşılaşıldı. Günümüz deniz düzeyinden 1 buçuk metre derinlikte, dairesel plan veren taş dizileri görüldü. Çalışmalar ilerledikçe bu yapıların, kurgan tipi mezarlar olduğu ortaya çıktı. 

Türkiye’de bulunmuş en eski kurgan tipi mezarların, Birinci Tunç çağına ilişkin olanların hepsi ‘kremasyon’ yani yakılarak gömüldüğü için, kemikler çatlamış ve ufalanmış durumda. O nedenle alandaki arkeologlar çalışmalarını, dişçi aletleriyle ve titizlikle sürdürüyor. 

Çok ince bir çalışma yapılarak tüm mezarlar açılıyor ve belgeleniyor.

2016’dan bu yana devam eden hafriyatlarda karşılaştıkları buluntular ile ilgili Polat, şunları söyledi: 

“İçinde bulunduğumuz hafriyat alanı, Beşiktaş istasyon alanı. Biz burada İstanbul Arkeoloji Müzeleri olarak 2016 yılında çalışmalara başladık. Burası biliyorsunuz, Beşiktaş Meydan’da. Çabucak meydan düzeyinden itibaren başlayan çalışmalarda yüzeyden 2 metreye kadar aktüel dolgu akabinde, 1910 yılında yapılmış tramvay çizgisi ve depolarına ilişkin kalıntılara ulaştık. Bu kalıntılar müdafaa heyeti kararı ile kaldırıldıktan sonra çalışmalara devam edildi. Çabucak altından geç Osmanlı, akabinde orta ve geç Bizans periyodu olmak üzere Bizans devri buluntularına rastladık. Bu katmandan çabucak sonra ise, Boğaz çizgisi için çok kıymetli olan klasik periyot, yani bizim M.Ö. 6. yüzyıl dediğimiz klasik, Helenistik ve Roma periyoduna ilişkin küçük buluntulara rastladık.  Bunlar temelinde bu bölgede yapılmış birinci hafriyatta çıkan bulgular olması nedeniyle değerliydi. Lakin temel Beşiktaş için  önemli olan, bu klasik devir dolgusunun çabucak altında günümüz deniz düzeyinden 1 buçuk metre aşağıda dairesel plan veren taş dizilerine rastlanmış olması. Buradaki dairesel planlı taş dizilerinin, biraz hafriyatlar ilerlediğinde kurgan tipi mezarlar olduğu açığa çıktı.  Yaklaşık M.Ö. 3500 yani kronolojide birinci Tunç dediğimiz çağlara ilişkin. Bu dairesel plan veren taş dizileri halindeki kurganların içinde ve dışında, yaklaşık 82 adet mezara rastladık. Bu 82 adet mezarın 75 tanesi kremasyon yani yakarak gömülmüş iskeletlere ilişkin. 7 tanesi ise inovasyon dediğimiz yani direkt gömü olan mezarlardı.”

Birinci Tunç çağına ilişkin bu kurganların içinde, farklı tipte gömü çeşitlerinin olduğunu gördüklerini lisana getiren Polat, 

“Yakılarak gömülen iskeletler, çok ufalanmış kemikler halinde karşımıza çıkıyor. Burada kimi kurganların içerisinde, direkt yerinde yakılmış ve orada bırakılmış mezarlar mevcut, kimi mezarların içerisinde de farklı bir yerde yakılıp, pişmiş toprak kapların içine konulup getirip buraya gömülmüş mezarlar da mevcut.  Bu mezarların içinde, iskeletlerle birlikte, mezar armağanları olduğunu gördük. Çoğunluğu bunların pişmiş toprak kaplar. Çok az ölçüde ise arsenikli bakır dediğimiz aletler tespit ettik. Bunlarla birlikte küçük oyuncak otomobillerin tekerlekleri olabilecek pişmiş topraktan nesneler tespit edildi” halinde konuştu.

Buradaki mezarların, Türkiye’de bulunmuş en eski kurgan tipi mezarlar olması nedeniyle değerinin büyük olduğunu söz eden Polat, şöyle devam etti:  

“Bunlar birinci Tunç çağlarına ilişkin. Burada bir mezarın içerisinde, iki adet pişmiş toprak figürin tespit ettik. Biri büyük, biri küçük olmak üzere ayak ucuna, birbirlerine değecek formda mezara yerleştirilmişlerdi. Bunların kıymeti ise, bu figürinlerin benzerini bugüne kadar bulamamış olmamız. Figürinlerin üzerinde birtakım semboller yer almaktaydı. Biraz araştırdığımız vakit bunların runik alfabe sembolleri olduğunu gördük. Romanya tarafında Vinca  kültüründe görülen semboller.”

Mezarlar sayesinde ulaştıkları dataların, dünya göç haritasını değiştirebileceğini ve bu nedenle çok kıymetli olduğunu vurgulayan Polat,  “Dünya göç haritasına baktığımız vakit, Karadeniz’in Kuzey’inden, Balkanlardan Anadolu’ya yanlışsız bir göç olduğu görülmekte Tunç çağında. Fakat buradaki son datalar, buradaki mezarlar, içerisindeki küçük buluntular ve runik alfabe sembolleri değerlendirildiği vakit,  Anadolu’dan Baklalara, oradan Avrupa’nın Kuzeydoğusu ve Karadeniz’e gerçek göç haritasını değiştirebilir. Bundan ötürü, Beşiktaş kurganları çok değerli. Burada yerinde yakılıp gömülen mezarlar da literatür için birinci örnekler. Buradaki bir örnekte şunu gördük, ceset yakılmadan evvel hocker konumunda, yani cenin konumunda ağaçların üzerine yatırılıyor, üzerine ağaç seriliyor ve bu formda yakılıyor. Daha evvel nasıl yakıldığına dair elimizde bir bilgi yoktu. O nedenle bu da literatür için çok önemli” diye konuştu.

Buradaki buluntuların akıbetinin ne olacağı ile ilgili ise Polat, “Şu an artta gördüğünüz çalışma, Bu metro istasyonunun ikinci kısmı. Birinci kısımda çıkan kurganlar ilgili heyet kararınca istasyonun en üst kısmında sergilenmek üzere belgelenerek kaldırıldı. Bu kısımdaki yeni çıkardığımız kurganlar da büyük ihtimalle kaldırılıp onlarla bir arada, metronun en üst kısmında sergilenecek” dedi.