Yaşlanma. 21. yüzyılda dünya sıhhat sistemlerinin karşısındaki en büyük zorluk. COVID-19 bile bir bakıma, yaşlanmayla ilgili bir hastalık. Koronavirüsten ölme riski insan ömrünün her dokuz yılında bir, ikiye katlanıyor. Öteki hastalıklar da misal bir örüntü sergiliyor. Pekala, yaşlılar neden öylesine kırılgan?
Birçok memelide yaşlanma sürecinin en değerli göstergesi enflamasyon. Burada kelamı edilen enflamasyon, mikrop kapan yaralarla ilgili mahallî yansıdan çok, geri planda oluşan ve yaşlandıkça yükselişe geçen bir reaksiyon. Araştırmalar bu cins bir enflamasyonun damar sertliği, diyabet, tansiyon, kanser ve bilişsel çöküş üzere farklı durumlara yol açtığına işaret ediyor.
Nature mecmuasında yayımlanan yeni bir araştırma beyindeki bir akyuvar çeşidi olan “mikrogliya” isimli hücrelerin prostaglandin E2(PGE2) isimli değerli bir enflamatuar molekülün seviyelerindeki değişikliklere son derece hassas olduklarını ortaya koyuyor. Araştırmacılar bu molekülle karşı karşıya kalınmasının mikrogliya ve ilişkili hücrelerin güç üretme ve olağan hücresel süreçleri yerine getirme yeteneğini olumsuz istikamette etkilediğine şahit oldu.
DÜZELTİLEBİLECEK BİR DURUM
Neyse ki bu tesirlerin sırf PGE2’nin mikrogliyadaki makul bir reseptörle etkileşime girmesi sonucunda meydana geldiği görüldü. Araştırmacılar, bu etkileşimi kesintiye uğratmak suretiyle hücresel güç üretiminin olağana dönmesini ve beyindeki enflamasyonun azalmasını sağlayabildi. Bunun da sonucu yaşlı farelerin bilişsel marifetlerinin daha iyiye gitmesi oldu. Çalışmadan elde edilen bu bulgular yaşlılığa bağlı bilişsel bozuklukların, yaşlanmanın kaçınılmaz bir sonucu değil, düzeltilebilecek süreksiz bir durum olabileceği kanısını doğurdu.
Memeliler yaşlandıkça çeşitli nedenlere bağlı olarak PGE2 seviyeleri de artar. Bu nedenlerden biri hücresel yaşlanmadır (senesens). Bu da hücrelerin fonksiyonlarını yerine getirememeleri, PGE2 ve diğer enflamatuar moleküller salgılayarak dokulara ziyan verebilecekleri manasına gelir.
Ne var ki araştırmacılar 65 yaş üzerindekilerde mikrogliyalarla temaslı öteki bir akyuvar çeşidi olan makrofajların gençlere kıyasla çok daha fazla ölçüde PGE2 ürettiklerine de şahit oldular. Şaşırtan bir biçimde, bu akyuvarların PGE2 ile karşı karşıya gelmeleri mitokondrilerinin fonksiyonelliğini baskılamaktaydı. Bu da güç üretimi sürecinin ve hücresel davranışların tümden aksaması manasına geliyordu.
PGE2 hücreler üzerindeki tesirlerini bir dizi reseptör aracılığıyla gerçekleştirse de araştırmacılar etkileşimi tek bir cinsle (makrofajların üzerindeki “EP2”reseptörüyle) hudutlu tutmayı becerebildi. Laboratuvarda ürettikleri akyuvar hücrelerini bu reseptörü devreye sokan ya da devreden çıkaran ilaçlarla süreçten geçiren grup, reseptör devreye girdiğinde hücrelerin PGE2 ile karşı karşıya gelmiş üzere davrandıklarına şahit oldu. Lakin reseptör devreden çıkarıldığında, hücreler yine eski durumlarına dönebiliyorlardı. Pekala, laboratuvarda elde edilen bu olumlu sonuçlar gerçek ömürde da geçerli olabilir miydi?
PEKALA, YA İNSANLARDA?
Araştırmacılar, bu soruya bir karşılık getirmek gayesiyle, genetiği ile oynanarak EP2 reseptörleri alınmış farelerin yaşlanmalarına imkan tanıdı. Akabinde labirentte yol bulma ve objelerin yerini belirleme testleriyle onların öğrenme yetenekleri ve belleklerini sınadılar.
Sonuçta, genetiği değiştirilmiş yaşlı farelerin öğrenme ve anımsama marifetlerinin gençlerinkine denk olduğu görüldü. Olağan yaşlı farelere EP2 alıcısını bir ay boyunca devreden çıkaran bir ilaç verildiğinde bu tesirler çoğaltılabiliyordu. O denli olunca da PGE2’nin kelam konusu reseptör ile etkileşiminin baskılanması suretiyle yaşlılıkta ortaya çıkabilecek bilişsel bozukluklara bir tahlil getirilebilirdi.
Farelerle beşerler ortasındaki prostaglandin sistemleri birbirine çok benzese de bu araştırmada farelere uygulanan bileşimlerin insanlara uygulanabilmesi için oldukça bir yol alınması gerekiyor. Ne var ki bu çalışma beslenme ile bilişsel marifetler ortasındaki alakaya ışık tutan son derece şaşırtan birtakım müşahedeleri de beraberinde getirdi.
Yabanmersini, çilek, ıspanak üzere meyve ve sebzelerin bilişsel maharetleri geliştirdikleri, içerdikleri resveratrol, fisetin ve quercetin üzere hususların yaşlanan hücreleri ya öldürdükleri ya da kurtardıkları yıllardır biliniyor. Bu bulgu hem insanlarda hem de kemirgenlerde geçerli.
https://theconversation.com/cognitive-decline-due-to-ageing-can-be-reversed-in-mice-heres-what-the-new-study-means-for-humans-153612
Cumhuriyet
