Çizgilerin Tanıklığı: 18 Örnek ile Karikatüristlerin Gözünden 12 Eylül Darbesi

Bugün, milyonlarca kişinin hayatını sarsan, bazılarıninsa direkt hayatına bedel olan 12 Eylül Darbesi’nin yıl dönümü. Bir darbenin şimdi teşebbüs evresinde dahi nelere mal olduğunu görenler için, o günlerde yaşanan trajedinin boyutunu makus bir deneyimle de olsa anlaması kolaylaşıyor.

Pekala, üzerine onlarca kitap ve makale yazılmış bu kırılma noktası çizerlerin penceresinden nasıl görünüyordu?

Not: Liste hazırlanırken, karikatür tarihçisi Turgut Çeviker’in KarikaTürkiye isimli yapıtından faydalanılmıştır.

1. Türk Silahlı Kuvvetleri’nin idareye el koyarak, parlamentoyu kapatması ve dokunulmazlıkları kaldırmasının akabinde GırGır mecmuasının kapağı

2. Tan Oral | Cumhuriyet | 30.11.1980

3. Darbenin üzerinden 7 yıl geçtikten sonra Tan Oral’ın Cumhuriyet gazetesinde yayımlanan çizgileri

4. Serdar Günbilen | Taban | Kasım 1986

5. GırGır o yıllarda en çok okunan mizah mecmualarının başında geliyordu, dünyada ise en çok okunan karikatür mecmuaları sıralamasında üçüncü sıradaydı. Lakin 1981 yılında yayımladıkları sayının kapağı münasebet gösterilerek mecmua 1 ay mühlet ile kapatıldı

“Direnmeye çalışan emekçilere karşı bu müzik kullanılıyor, işte ‘yurduma düşman girmiş’ falan diye. Kim ulan düşman?”

GırGır mecmuasının kurucusu ve yöneticisi olan Oğuz Aral, NTV MAG mecmuasının 2000 Eylül sayısında Gırgır’ın kapatılmasıyla ilgili Halil Nebiler’e şunları söylemişti:

‘Ulan bir baktım, İzmir’de birazcık direnmeye çalışan çalışanlara karşı bu bayanın müziği kullanılıyor, işte ‘yurduma düşman girmiş’ falan diye. Kim ulan düşman?

Düşman bizim İzmir’de direnmeye çalışan çalışanlar. Kapağa koyduk karikatürü. Onun için birinci kapatılan yayın organı olduk elhamdülillah.

Evvel dergiyi kapattılar, sonra kapatma münasebeti aradılar. Kim kapatacak dergiyi, nöbetçi hakim. Sabahın köründe nöbetçi hakime gitmişler, mecmuanın kapağını dayamışlar burnuna, bunu kapat demişler. Adamcağız da bir şey bilmeden, bakmış kapağa, kapatma münasebetini yazmış. GırGır’ın kapatma münasebetinde motamot, ‘Yaşlı, berbat, menhus bir bayanın üzerine bayrak çizerek Türk bayrağına hakaret’ ettiğimiz yazıldı. Bu sebeple Türk adliyesi benim 2.5 yıl hapsime talip oldu. Ulan bre!…’

6. Bir ironi: “Yaşasın, 1 Mayıs ve 27 Mayıs bayramları kaldırıldı”

7. Çağdaş Gazeteciler Derneği Ödülü’ne layık görülen karikatürü nedeniyle Dünya gazetesinden Seydali Gönel bir gece gözaltında tutuldu ve gazete para cezasına çarptırıldı

8. Tan Oral | Cumhuriyet | 14.06.1981

9. Darbe sonrasında ‘yasak yayın’ bulundurduğu gerekçesiyle tutuklandıktan sonra, cezaevine götürülürken ve cezaevinde askerler tarafından darp edilerek öldürülen İlhan Erdost

10. Güngör Kabakçıoğlu | Tercüman | 27.04.1982

11. 1982 Anayasası’nın mimarı… Profesör Tabip Orhan Aldıkaçtı’nın başkanlığında yeni anayasa çalışmaları başladı

12. 1982 Anayasası, halk oylamasında yüzde 91,37 oranında kabul oyu alarak, 7 Kasım’da yürürlüğe girdi

13. Tan Oral | Cumhuriyet | 14.04.1982

14. “Demokrasiye geçiş”

15. Kenan Cihan, 12 Eylül Darbesi’nin demokrasiyi kurtarmak için yapıldığını söyledi ve ekledi “aynı ortam oluşursa ülkeyi yeniden TSK kurtaracak”