Doları Nasıl Etkileyecek? Adaylar Türkiye Hakkında Ne düşünüyor: 10 Soruda ABD Başkanlık Seçimi

ABD’de başkanlık seçimlerinde iki büyük parti belirleyici oluyor: Demokrat Parti ve Cumhuriyetçi Parti. Demokrat Parti içerisinde sol popülizmden toplumsal demokrasiye, muhafazakarlıktan merkezciliğe kadar geniş yelpazede ideolojik kanat olsa da parti, çoğunlukla çağdaş liberalizmi yahut toplumsal liberalizmi temsil ediyor.

Cumhuriyetçi Parti’nin ideolojisi ise daha çok sağ, merkez sağ yahut muhafazakarlık olarak tanım ediliyor. Bilhassa dindar Protestan kümelerin takviyesine sahip olduğu bilinen partide, kürtajın yasaklanması, özgür silah kullanımı, devletin iktisada müdahalesini asgariye indirme üzere siyasetler öne çıkıyor.

Demokrat Parti’nin adayı daha evvel Barack Obama periyodunda lider yardımcılığı da yapmış olan Joe Biden.Cumhuriyetçi Parti’nin adayı ise hala ABD Lideri sıfatını taşıyan Donald Trump.

ABD’de oy kullanma tarzları eyaletten eyalete farklılık gösteriyor. Belirlenen seçim merkezlerinde oy kullanma seçeneği her eyalette varken, posta yolu ile oy kullanmak da mümkün. Birtakım eyaletlerde seçmene direkt oy pusulaları gönderilirken, kimi eyaletler seçmenin posta yoluyla oy kullanmak için müracaatta bulunması üzere ek koşullar koşuyor. Bu yıl Kovid-19 pandemisi sebebiyle seçmenin, geçmiş yıllara nazaran daha yüksek bir oranda posta oyu kullanacağı kestirim ediliyor.

3 Kasım’da aslında posta yoluyla oy pusulası göndermeyen seçmenler sandık başına gidecek. Tekrar sandıkların açılma ve kapanma saatleri de eyaletten eyalete değişiklik gösteriyor. Lakin tüm eyaletlerde oy verme süreci, 4 Kasım 2020 günü Türkiye saati ile 05.00’da sona erecek.

ABD’de halk oylamasında en yüksek oyu alan aday direkt lider sıfatını alamıyor. Liderin belirlenmesi dolaylı bir yoldan, Seçici Heyet aracılığıyla yapılıyor.

Seçmen, kayıtlı olduğu eyalette Seçici Kurul’da yer alacak delegeleri seçiyor. Bu delegeler, daha evvel parti kurultaylarında belirlenmiş olan delegeler. Eyalette en çok oyu alan parti, o eyalet ismine Seçici Kurul’a delegelerini gönderme hakkını da kazanmış oluyor.

Seçici Kurul’da toplam 538 delege yer alıyor. Lider seçilmek için 270 delegeyi toplamak gerek. Halk oylamasında oransal olarak en yüksek oyu alan aday, her vakit seçimin kazananı olmayabiliyor.

Örneğin, evvelki seçimlerde Demokratların adayı olan Hillary Clinton, toplamda rakibi Trump’dan ülke genelinde daha fazla oy almasına rağmen, delegelerin dağılımı farklı bir tablo oluşturduğu için Seçici Kurul’da çoğunluğu sağlayamadı ve lider seçilemedi. 

Bu sebeple delege sayısı yüksek olan eyaletlerde seçimi kazanmak çok daha değerli olarak görülüyor. Eyaletlerin delege sayısı nüfusa nazaran bir oranla belirleniyor. En çok delegeye sahip eyaletler sırasıyla, Kaliforniya (55), Teksas (38), New York (29), Florida (29), Illinois (20) ve Pennsylvania (20).

Bunun yanında, bir de Salıncak Eyalet (SwingState) olarak bilinen eyaletler var. Klasik olarak Demokrat yahut Cumhuriyetçilere oy verme eğiliminde olan eyaletlerin dışında iki parti ortasında oy geçişkenliğinin nispeten daha yüksek olduğu bu eyaletlerdeki sonuçlar, seçim sonucunu belirlemede kritik kıymete sahip.

Oyları sayma misyonu 3 Kasım’dan itibaren resmi olarak başlayacak. Şayet tekrar sayım üzere bir durum kelam konusu olmazsa eyaletler kasım ayı içerisinde oylarının sayımını tamamlamış olacak. Tüm seçmen oylarının Washington’a gönderilmesi için verilen tarih ise 16 Aralık.

Oy sayım süreçleri haftaları bulabilse de seçimin akabinde yapılan sandık çıkış anketleri, büyük oranda ABD’nin bir sonraki lideri hakkında resmi olmayan sonucu gösteriyor. Yani seçim akşamından sonra ABD’nin bir sonraki liderinin muhakkak olması bekleniyor.

Fakat, seçimlerin sonucunda ABD Lideri olarak seçilen kişi çabucak misyona gelemeyecek.

 Anayasa’ya nazaran seçilen liderin periyodu 20 Ocak’ta yapılacak yemin merasimiyle resmen başlıyor. Seçimi kazanan aday, 20 Ocak 2021’den 20 Ocak 2025’e kadar ülkeyi yönetecek.

Birçok ülkeden farklı olarak ABD’de adaylar istedikleri mühlet boyunca seçim kampanyası yürütebiliyorlar. Genelde seçim kampanyaları 18 ayı bulabiliyor.

Başkanlığa aday olan bireyler kampanyaları müddetince milyonlarca dolar para harcıyor. Gerçekten lider adaylarının destekçilerinden bağış toplaması seçim kampanyası içinde bedellendiriliyor.OpenSecrets.org isimli müşahede kuruluşu, Hillary Clinton ve Donald Trump’ın yarıştığı 2016 seçiminin 2,4 milyar dolara mal olduğunu belirtiyor.

Amerikan seçim kampanyalarının finansmanı 4 ana yol ile sağlanıyor:

• Küçük kişisel bağışçılar (200 usd’den az bağış yapanlar)

• Büyük ferdi bağışçılar ( 200 usd’den çok bağış yapanlar)

• Politik Aksiyon Komiteleri (Political Action Committee): Bir adayın seçim kazanması için oluşturulmuş özel aksiyon kümeleri. ABD Yüksek Mahkemesi’nin 2010 yılında şirketleri de “kişi” sayarak siyasete istedikleri katkı ve tesir yapmalarını “kişisel tabir hürriyetinin bir yansıması” kabul etmesiyle “SuperPAC” denen yeni bir hareket komitesi oluştu. Federal Temyiz Mahkemesi’nin SuperPAC’lere sınırsız harcama yapma yetkisi vermesi ile şirketler istedikleri adaya büyük ölçülerde para verme imkanına kavuştu.

• Şahsî finansman.

2016’daki seçimlerde Lider Donald Trump, Demokrat Partili rakibi Hillary Clinton’dan ülke genelinde yaklaşık 3 milyon daha az oy almasına rağmen, kâfi delege sayısına sahip eyaletlerde seçimi kazanarak lider seçilmişti. Pekala 2020 seçimlerinde kritik rol oynayan eyaletler hangileri? Buralarda son durum ne?

Wisconsin

Trump, 2016’da büyük bir sürprize imza atarak ufak bir farkla da olsa bu eyaleti kazandı. Trump’ın kazanmasında eyaletin kırsal alanlarından ve personel sınıfından beyaz bayanların takviyesi değerli rol oynadı.

Arizona

2016’da Trump’ın kazandığı eyaletler ortasında yer alıyor. Ekseriyetle Cumhuriyetçi Parti adaylarının kazandığı bu eyaleti Trump, lakin yüzde 4 oy farkla alabilmişti. Bu yıl için yapılan kamuoyu yoklamaları ise ibrenin Biden’ı işaret ettiğini gösteriyor.

Kuzey Carolina

2008 yılında Barack Obama’nın zaferine kadar ülkenin en koyu Cumhuriyetçi eyaletlerinden birisiydi. Bu sonuçlar, 15 delege gönderen eyaletin artık Cumhuriyetçi Parti’nin kalesi olmadığını da ortaya koydu.

Michigan

2016’da Trump 16 delegesi olan bu eyaleti yalnızca yüzde 0,3 farkla kazandı. Klâsik olarak Demokrat Parti’ye oy veren, personel sınıfının güçlü olduğu bir eyalet, imalat kesimini canlandıracak ticaret siyasetleri uygulama kelamı veren Trump’ı seçerek 28 yıllık bir geleneği de bozmuş oldu.

Pennsylvania

20 delegesi bulunan Pennsylvania, klasik olarak Demokrat adaya oy veren bir eyalet. Fakat dört yıl evvel bilhassa eyaletin batısında yaşayanların oylarıyla burada Trump kazandı.

Florida

Florida, seçim yarışının daima çok başa baş geçtiği bir eyalet. Burası her ne kadar Donald Trump’ın sık sık ziyaret edip kaldığı bir yer olsa da, Trump 2016’da burayı lakin kıl hissesi kazanabildi.

Georgia

Georgia, 1960 yılından bu yana iki seçim dışında yapılan tüm seçimlerde Cumhuriyetçi Parti’nin lider adayını destekledi. Yeniden de Biden, bu yıl 16 delegeye sahip bu eyaleti kazanma konusunda umutlu.

ABD’de bir müddettir gündemde olan mevzulardan birisi de bu.

Lider Trump’ın kendisiyle yapılan kimi mülakatlarda kaybetmesi halinde seçim sonuçlarını kabul edeceğini net bir lisanla söylememesi bu mevzudaki tartışmaların şiddetlenmesine yol açtı. Kazananın netleşmesinin uzamasının ABD’yi bir anayasal krize sürüklemesinden ve sokak çatışmalarına kadar gidebilecek tansiyonların yaşanmasından kaygı ediliyor.

ABD Anayasası’na nazaran, lider seçimlerinde sorun yaşanması halinde Yüksek Mahkeme ve Kongre’nin devreye girmesi öngörülüyor. Daha evvel 2000 yılındaki seçimler Yüksek Mahkeme’ye taşınmıştı. Mahkeme, Florida eyaletindeki oy sayımıyla ilgili Cumhuriyetçi Parti adayı George W. Bush lehine karar vermiş ve Demokrat Parti adayı Al Nazaran da mevzuyu Kongre’ye taşımayarak, yenilgiyi kabul etmişti.

Kongre’nin anayasal sorumlulukları ortasında ise Seçici Şura oylarının sayılması da var. Kongre’de olağan koşullar altında sembolik ilerleyen bu süreç, üç etapta gerçekleşiyor. Bu yıl itirazların sürmesi halinde bu sürecin de problemli geçmesinden tasa ediliyor.

Birinci etapta, eyaletlerin yapılacak itirazları karara bağlaması için 8 Aralık’a kadar vakti olacak. Eyaletlerin bu itirazları çözdükten sonra Seçici Kurul’a göndereceği delegelerin oy kullanma tarihi ise 14 Aralık.

İkinci kademede yeni seçilen Kongre’nin her iki kanadı da Seçici Konsey oylarını saymak üzere, 6 Ocak’ta Senato’nun da lideri olan Lider Yardımcısı Mike Pence başkanlığında ortak bir oturum düzenleyecek.

Adaylar ortasındaki çekişme ve itirazlar bu noktaya kadar da çözülmemiş olursa üçüncü etapta krizin büyümesinden tasa ediliyor. Benzeri bir durum 1876 seçimlerinde de yaşanmış ve birtakım eyaletlerden Kongre’ye iki farklı adayı destekleyen delege oyları gönderilmişti.

O periyotta bu kriz 20 Ocak’taki yemin merasiminden sırf iki gün evvel çözülebilmişti. Başkan’ın yemin merasimine kadar aşikâr olmaması halinde, süreksiz müddetliğine vekaleten bir liderin Beyaz Saray’a geçmesi öngörülüyor.

Öteki bir sorun da Trump, posta yoluyla gelen oyları beklemeden başkanlığını ilan edebilir mi? Ederse ne olur?

Etmesinin önünde bir mahzur yok. Üstelik bu, son periyotta ABD basınında sıkça gündeme getirilen senaryolardan birisi.

Bu senaryoya “kırmızı serap” ismi veriliyor.

Yapılan kamuoyu yoklamaları, Trump’a takviye veren seçmenlerin erken oy kullanmak yerine, seçim günü şahsen giderek oy kullanma eğiliminde olduğuna işaret ediyor. Bu da sayımda seçim günü kullanılan oylara öncelik veren birtakım kritik eyaletlerden gelen birinci sonuçların Trump lehine olabileceği manasına geliyor. Yine yapılan araştırmalar, postayla ya da şahsen erken oy kullanmayı tercih eden seçmenlerin yüklü olarak Biden destekçileri olduğunu gösteriyor.

Bu nedenle uzmanlar, açıklanan birinci sonuçların aldatıcı olabileceği ve birtakım eyaletlerde durumun netleşmesinin vakit alabileceği uyarısı yapıyor. Gelen birinci sonuçlara nazaran, Trump’ın zaferini ilan etmesi ve sonuçların değişmesi halinde yenilgiyi kabul etmemesinin ABD’de önemli bir anayasal kriz tetiklemesinden telaş ediliyor.

Reuters haber ajansı, Joe Biden’ın ABD Lideri seçilmesi halinde, Türkiye’nin en büyük kayba uğrayacak ülke üzere göründüğü yorumunda bulundu.

Ajans yorumuna münasebet olarak, Demokrat Parti’nin lider adayı olan eski ABD Lider Yardımcısı Biden’ın başkanlık seçimlerini kazanması halinde, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın dış müdahaleleri ve Rusya ile yakınlaşmasına karşı daha sert bir çizgi izlemesinin beklenmesini yazdı.

Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi İşletme Kısmı Başkanı Prof. Dr. Osman Altuğ da ABD’de seçimlerin paranın pahasını belirlemediğini belirtiyor.

Türkiye Cumhuriyeti Merkez Bankası eski Başkanı Durmuş Yılmaz, ABD’de Demokrat Parti adayı Joe Biden’ın lider seçilmesi durumunda döviz kurunun Türk Lirası üzerinde olumsuz baskı yaratabileceğini söylüyor.

Seçim sonrası iki ülke ilgilerinde öne çıkması beklenen  hususlar S-400, Suriye, Doğu Akdeniz, Halkbank, FETÖ, YPG,  Türkiye’de insan hakları ile demokrasinin durumu olarak sıralanıyor. Bu mevzuda Trump ve Biden’ın yaklaşım farklılığı öne çıkıyor

Kamuoyuna konuşan yabancı uzmanların ortak görüşü, Trump’ın tekrar seçilmesinin Türkiye ile münasebetler açısından daha olumlu olacağı istikametinde.Trump’ın başkanlığının Türkiye ile bağlantılar konusunda ön plana çıkan bir öteki öge da Erdoğan ile sahip olduğu yakın münasebetler

Trump, “canım arkadaşım” kelamlarıyla hitap ettiği Erdoğan ile bağlantılarından bulduğu her fırsatta siyatişle bahsetti. Trump’ın bu yaklaşımı vakit zaman liberal kanadın ve Demokrat Parti’nin tenkitlerine yol açtı.

Bilhassa Halkbank ile Gülen’in iadesi üzere bahislerde Trump’ın başkanlık yetkisini aşan kelamlar vermiş olabileceği savları ortaya atılırken, vazifeden azil soruşturmasına Türkiye ile alakalarının de eklemlenmesi gerektiğini savunanlar da oldu.

Suriye’den asker çekme ve “Rahip Brunson olayı” dışında genel olarak Türkiye ve bilhassa Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ile iyi alakaları olduğunu vurgulayan Trump, S-400 ve YPG/PKK problemlerini çözmede diyaloğu kesmedi lakin Türkiye’nin beklentilerini de karşılamadı

Seçim vaatlerinden biri IŞİD’i kısa müddette bitirmek” olan Trump, Pentagon ve ABD Merkez Kuvvetler Komutanlığının (CENTCOM) Suriye’de  YPG ile kurmuş olduğu yakın iş birliğini sürdürme kararı aldı.2017 yılının mayıs ayında Pentagon’a “YPG’ye direkt silah yardımı yapılması” konusunda resmen müsaade veren Trump’ın bu yaklaşımı ve yapmış olduğu tırlar dolusu silah yardımı ikili bağlardaki en büyük krizlerden biri oldu.

ABD Kongresi, 2 Ağustos 2017’de Trump’ın imzasıyla yürürlüğe giren CAATSA’nın (Amerika’nın Hasımlarına Yaptırımlar Yoluyla Karşı Koyma Yasası) Türkiye’ye karşı uygulanmasını talep etti.Ancak hem CAATSA Maddesi’nin uygulanmasını hem de Türkiye’ye karşı ayrıyeten yaptırımlar getirilmesini isteyen ve buna yönelik çok sayıda tasarıyı kabul eden Kongre’nin adımlarına Trump dayanak vermedi.

Rakibi Biden’ın dünya başkanlarıyla baş edemeyecek bir isim olduğunu savunan Trump, en çok Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin, Çin Devlet Lideri ŞiCinping ve Cumhurbaşkanı Erdoğan’ı örnek gösterdi.Trump ile Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın kurmuş olduğu diyaloğun, ikili münasebetlerdeki kriz anlarında tahlilin anahtarı olmaya devam edeceği bedellendiriliyor

ABD Lideri Donald Trump’ın vazifeye geldiği 2017’den bu yana Türk-Amerikan ticari bağlantıları inişli-çıkışlı bir seyir izlerken, toplam ticaret hacminin de dalgalı bir seyir izlediği görüldü.

ABD Lideri Donald Trump’ın 4 yıllık misyon periyodunda Türkiye ile ABD ortasındaki ticari alakalar yaptırım tehditleri ve tarifeler kadar 100 milyar dolarlık ticaret maksadı üzere olumlu aksiyonlara da sahne oldu. İki ülke ortasında yaşananlar ticaret hacminin de dalgalanmasına yol açtı.

Türkiye İstatistik Kurumu’nun bilgilerine nazaran Trump’ın vazifeye geldiği 2017’de Türkiye ile ABD ortasındaki ticaret hacmi 21,6 milyar dolar olurken, 2018 yılında bu sayı 22 milyar doları aştı. Lakin 2019 yılının tamamında bu sefer iki ülke ortasındaki ticaret 20,8 milyar dolara geriledi.

Biden’ın seçimi kazanmasının ise münasebetleri daha olumsuz etkilemesi bekleniyor. Biden’ın hem Kongre ve dış siyaset kurumlarından gelen davetlere uyma hem de ABD siyasi etraflarında “otoriterleştiği” düşünülen Türkiye ve Erdoğan ile ortasına uzaklık koymak isteme mümkünlüğü daha yüksek görülüyor.

Biden’ın Türkiye ve Cumhurbaşkanı Erdoğan konusundaki tavrıyla ilgili olarak dikkat çekilen olaylardan birisi de New York Times gazetesine aralık ayında verdiği mülakat oldu.

Biden, Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ı “otokrat” olarak tanımladığı söyleşide, Türkiye’deki durumdan büyük kaygı duyduğunu aktardı.

Biden, senatörlüğü periyodunda uzun yıllar Türkiye’nin Kıbrıs siyasetini sert lisanla eleştirirken, 1915 olaylarının ABD tarafından “Ermeni soykırımı” olarak tanınması için de aktif olarak çalışmalar yürüttü.

Türkiye’nin 1974’te Kıbrıs askeri müdahalesinden bir yıl evvel senatör seçilen Biden, uzun yıllar boyunca Türkiye’ye Kıbrıs’tan çekilme daveti yaptı.

1987 yılında da Birleşmiş Milletler’in (BM) bu doğrultuda aldığı karara uymadığı için Türkiye’ye yine ambargo uygulanmasını öngören kanun taslağını hazırlayan ve Kongre’ye sunan isimlerden biri oldu. 

Joe Biden’ın lider yardımcılığı devrinde Türkiye ve Erdoğan hakkında yaptığı kimi açıklamalar büyük tartışma yarattı.

Biden, Türkiye’den iki defa özür dilemek zorunda kaldı.

Bu olaylardan birincisinde Türkiye’ye yaptığı ikinci ziyaretten birkaç ay sonra, Ekim 2014’te Harvard Kennedy School’da yaptığı bir konuşma yapan Biden, Orta Doğu’daki en büyük problemlerini müttefikleri olarak tanımladı.

Biden, Türkiye ve Suudi Arabistan üzere ülkelerin Suriye Devlet Bakanı Beşar Esad’ı devirmek ismine çok önemli paralar ve silahlar aktardığını söyledi.

Biden, “Bu ülkeler, Esad’la savaşan herkese yüzlerce milyon dolar para ve onlarca, binlerce ton silah verdi. Bu siyasetler El Kural irtibatlı kümelerin ve en sonunda da IŞİD’in işine geldi” dedi.

Biden ayrıyeten, Türkiye’nin Suriye’ye giden çok sayıda yabancı savaşçının sonu geçmesine müsaade verdiğini kabul ettiğini de söyledi.

Bu kelamlar, Türkiye’nin yansısını çekti.

Erdoğan, “Bakın bu mevzuda şayet Biden bu tıp tabirler kullandıysa benim için tarih olur. Sayın Biden şayet Harvard’da bu türlü bir şey söylediyse bizden özür dilemesi lazım. O denli ufak tefek etrafından dolaşarak yapılacak açıklamalar bizim kabulümüz değildir” dedi.

Biden da daha sonra Erdoğan’ı arayarak kelamlarından ötürü özür diledi.

Biden’ın ikinci özrü de 15 Temmuz 2016’daki darbe teşebbüsünün akabinde geldi.

Darbe teşebbüsünden bir ay sonra Türkiye’ye yaptığı ziyarette Biden, “Amerikan halkı sizin yanınızda. Obama, Erdoğan’ı arayan birinci insanlardan biri oldu. Lakin tekrar de özür dilemek istiyorum. Keşke daha erken buraya gelebilseydim. Lakin Sayın Cumhurbaşkanı (Erdoğan), halkınıza büyük hayranlık duyuyoruz ve bu zorluklara göğüs germe biçiminize hayranlık duyuyoruz” demişti.

Siyasi analistlere nazaran Biden’ın dış siyasetteki en değerli önceliklerinden birinin, başta NATO olmak üzere ABD’nin memleketler arası taahhütlerine bağlılığını yine vurgulamak olacağı düşünülüyor. Lakin analistlere nazaran Biden transatlantik ittifakı onarmak için de Türkiye’ye muhtaçlık duyacak, en azından Türkiye ile işbirliği yolu arayacak.