Yumurtayı yemek dışında ne yapabiliriz? Onu bir sanat nesnesi haline getiren zanaatkâr var karşımızda: Hem de engelli haftası ve bayramda, yetiştirmeye çalıştığı işler ortasında sorularımıza karşılık veren Hamit Hayran Usta, manileri avantaja çeviren ve bardağa dolu tarafından bakanlardan, üstelik de Türkiye’nin birinci yumurta sanatı zanaatkârı.
– Unutulmaya yüz tutmuş Yumurta Oyma Sanatı zanaatkârı Hamit Hayran, kimdir siz anlatın.
1956 Kırşehir doğumluyum. Babamın işinden ötürü 1958’de yemyeşil Mogan ve Eymir göllerinin olduğu; hanları, hamamları, testi ocakları, kiremit fabrikaları ile ünlü Ankara Gölbaşı’nda yaşadık. Hayatımı değiştiren kaza sonrası 1990 yılından beri ekmeğimi çıkardığım atölyemdeyim. Kimseden takviye almadan yumurta oyma sanatına başladım, 1992’de Gölbaşı Halk Eğitim Merkezi’nde karma el sanatları öğretmenliği yaptım. 16.yy Osmanlı sanatının unutulmuş işini gün yüzüne çıkaran şahısım. 2013’de “Yetenek Sizsiniz” programına katılınca ismim duyuldu. Dünya Yumurta Sanatı Derneği’ne üyeyim. 30 ülke sanatkarı içerisinde, Dünya Yumurta Sanatı Ansiklopedisi’ne kayıtlı birinci Türk zanaatkârıyım. Ayrıyeten 2018 yılında bir tavuk yumurtasının üzerine 8 bin 708 delik delerek Türkiye Cumhuriyeti ismine birincilik aldım. 2020 yılının Ocak ayında ise 11 bin 827 delik açarak yaratılan kompozisyon ile kendi rekorumu kırıp Dünya Guinness Rekor Kitabı’na girebilmek için bitirdim.
– Gazi Üniversitesi’nde 1988’de teknisyen olarak çalışırken geçirdiğiniz bir kazayla engelli durumuna düşüyor fakat 1992 yılında ayağa kalkıp ortopedik engelli olarak yaşama tutunuyorsunuz, nasıl atlattınız?
Önümde iki seçenek vardı ya yok olmayı, ya savaşıp başarmayı seçecektim. Yanlışsız yolu seçmişim ki artık unutulmaya yüz tutan bir sanatın, zanaatkârı olarak önemseniyorum. Hayattan vazgeçecek kadar lüksümüz yok!
– Kazadan sonra bir gün yumurta soyarken bunu ne formda değerlendirebilirim fikri ile başlıyorsunuz?
Kendi kendime öğrendim, doğayı çizdim evvel; kırlangıçlar. Şimdilerde Atatürk, Mevlana, Peygamber efendimiz, Hz. Ali ve hoş insanların hayallerini yumurtanın üstüne nakşediyorum. 3 boyutlu olarak manayı yani kompozisyonu aktarmak gerekiyor. Bazen ışıklı, bazen sade, bazen boyalı, çift taraflı, bazen tek.
– Süreç ne biçimde olur?
Evvel yumurtanın alt kısmından bir delik açılır ve şırınga ile içi boşaltılır, cımbız yardımı ile zarı çıkartılır. Kıymetli olan yedi evrede oluşan deliklerdir ve o adeta yağmur damlası üzere taban üzerinde mana yani mana oluşturmaktır. Bizi Avrupa’daki çalışmalardan ayıran en değerli fark budur. 35 bin zaman ile çalışan mikro motor denilen alet ile uygulama yapılır. Bu diş laboratuvarlarında kullanılandır. Aslı 450 bin periyotlu hava ile çalışan olmalıdır. Süreç yapılırken kullandığım uçlar diş tabipleri ve laboratuvarlarının kullandığı freze uçlardır.
– Hepsi farklı bir sabır işi; hassas olmak gerekli; biraz fazla avucunuzda tutsanız kırılabilir.
İşte sıkıntı o aslında; hayata bir edep ve terbiye ile bakarsanız, var olana hürmetiniz, hürmetiniz yansır. Ben baba mesleği ağaç işlemeciliği, oymacılığından çok şey öğrendim lakin öncelikle sabrı. Hayatta her şeyin bir vazifesi vardır. Yapılan yapıtta kesme, delik delme ve boyama süreçlerini yumurtanın üstüne uygulayarak hayalleri gerçekleştirmiş olursunuz. Yumurta sanatı çok kırılgan, geri dönüşümü olmayan, huzur veren bir sabır sanatıdır.
– Türkiye dışında, Avrupa, Amerika, Asya ve Uzakdoğu’da tanınıyorsunuz, 300’e yakın öğrenciniz var, yumurta sanatının bir zanaatkâr olarak duruşu nedir?
Kişinin evvel akıl, itimat ve aşk ile yola çıkması lazım. İşin özü sabır, biz toplum olarak çürüyoruz, kimsenin evvel kendisine hürmeti yok; herkes bir başkasını ötekileştirmek ile meşgul. Halbuki her dünyaya gelmiş canlı kâinatın özü ve zenginliğidir. Zanaatkâr, diyor ki: El ile çalışan emekçidir, el ve akıl ile çalışan ustadır, el, akıl ve ruhen çalışan zanaatkârdır.
Cumhuriyet
