Türk iktisadı vadeli bir iktisattır. Hem ticari, hem de tüketim ve harcama tarafı böyledir, peşin alım satım çok enderdir.
Vadeli iktisadın ticari hayattaki enstrümanı çek, tüketici ve harcama alanındaki enstrümanı ise kredi kartıdır.
Aslında her iki enstrüman da öbür ekonomilerde nakit para taşıma ve nakit harcama yerine kullanılmak üzere kabul edilmişlerdir. Lakin biz Türkler ticari hayatın en kıymetli ödeme aracı olan çeki uygulamada, bono ve poliçe üzere kredi işlevi olan vadeli ödeme aracına dönüştürdük. Sonra da vadeli çeki yasal hale getirdik. Kredi kartına da taksitli ödeme uygulayan fazla ülke olduğunu sanmıyorum.
Hiç elbet ki bütün bunlar, ihtiyaçtan doğuyor; nakit parası olmayan iş insanı ve esnaf vadeli çek ile ödeme yapıyor, tüketici de taksitli ödeme imkanı veren kredi kartını tercih ediyor.
Şimdi kamuoyunu meşgul eden en ağır tartışma, kredi kartı limitleri ve taksit yasağıyla ilgili yapılıyor.
Sözleşme özgürlüğü
Kredi kartına limit konusunda yazmıştım; kart hamilinin gelirinin 4 katına kadar kredi kartıyla harcama limiti olabiliyor.
Her ülkenin ulusal ticaret ve iktisat siyaseti olur. Ulusal ticaret siyaseti gereği kimi eserlerin ithalatına daha yüksek oranlarda gümrük vergisi koyabilir, kota uygulayabilir.
İşin tüketim ve harcama istikametinde gelince, kimi harcamalarda farklı oranlarda KDV uygulayabilir. Özel şartlarda tüketici kredi sunulabilir.
Harcamaların taksitle ödenmesine da sınırlama getirilebilir mi diye sorulduğunda, karşılığımız olumsuz olacaktır. Zira Anayasa’nın ‘Çalışma ve mukavele hürriyeti’ başlıklı 48’inci hususuna nazaran, herkes mukavele özgürlüğüne sahiptir.
Sözleşme özgürlüğünün çeşitli istikametleri vardır; bunlardan birincisi herkes istediği şahısla kontrat yapma özgürlüğüne sahip olmasıdır, yani otomobilimi satacaksam, kime satacağıma ben karar verme özgürlüğüne sahibim, hiç kimse gelip de “aracının satış kontratını şu kişi ile yapmak zorundasın” diyemez.
Devamla; anayasal bir hak ve özgürlük olan mukavele özgürlüğünün bir öbür istikameti de, kontratın içeriğini de tarafların istediği üzere belirleme özgürlüğü tabir etmesi. Elbette, maddelere, genel ahlak kurallarına muhalif olmamak şartı ile.
Sözleşmenin içeriğini belirleme özgürlüğü elbette, alıcının ödemelerini nasıl yapacağını tespit etme özgürlüğüyle de gelir.
O halde bir alım satım kontratında tarafların dilerlerse peşin, dilerlerse vadeli ve taksitle ödeme yapılmasını kararlaştırmalarının temel münasebeti Anayasa md 48’de kaynağını bulan kontrat özgürlüğüdür. Anayasal kontrat özgürlüğü kapsamında satış bedelinin taksitle ödenecek biçimde kararlaştırılması yasaklanamaz.
Banka üzerinden olursa
Ama sorun kredi kartı ile ödemelerin yasaklanmasına gelince, Anayasal kontrat özgürlüğüne bir karşıtlık olmayacaktır. Zira yasaklanan şey, taksitle ödeme değil, taksitle ödemelerin kredi kartı ile yapılmasıdır. Keza burada alıcı ve satıcı bankacılık sistemini kullanarak ödemelerini taksitle yapmak istemektedirler. Bireylerin sahip olduğu kontrat özgürlüğü taksitle ödeme yapmalarını da içerir lakin bu özgürlükleri bankacılık sistemini de kullanarak taksitle ödeme yapma özgürlüğü halinde genişletilemez.
O halde genel olarak taksitle ödeme yapma anayasal muhafaza altındadır, buna karşılık da bankacılık sistemini kullanarak taksitle ödeme yapma kamu kurum ve kuruluşlarının kontrolü ve denetimindedir.
BDDK’nın kredi kartına taksitle alışverişi yasaklamasının önünde anayasal bir mani bulunmamaktadır. Zati BDDK’nın vakit zaman kimi eser ve hizmetlerde kredi kartı kullanılarak taksitle ödemeyi büsbütün yasakladığı üzere, bazılarında taksit sayısını sınırladığını biliyoruz. Fakat gündemdeki taksitle ilgili sınırlamalar, Merkez Bankası ile koordineli biçimde Merkez Bankası’nın fiyat istikrarını sağlamak için uygun gördüğü bir “para siyaseti aracı” olarak hayata geçebilir.
