Eski Merkez Bankası Başekonomisti Hakan Kara, Merkez Bankası döviz rezervlerindeki 128 milyar dolarlık “erime” tartışmasına ait olarak, “Asıl sorun ülkenin kaynaklarının kısa vadeli kazanımlar için harcanması ve sistemin buna müsaade vermesi. Bunu sınırlayacak bir kurumsal denetim düzeneğinin olmaması” dedi. Kara, “Kendi yarattığınız çok döviz talebini Merkez Bankası’nın rezervlerinden hesapsızca karşılayarak ülkeyi dış şoklara karşı savunmasız hale getiriyorsunuz. Bunun üzerine riskiniz artıp paranızdan kaçış hızlanınca da son dakikaya kadar rezerv satmaya devam ediyorsunuz. Akıl almaz bir siyaset bileşimi… İnanın bir akademisyen ve eski bir merkez bankacı olarak katıldığım milletlerarası platformlarda bu hususta soru geldiğinde ülkem ismine hicap duyuyorum” ifadesini kullandı.
Eski Merkez Bankası Başekonomisti Hakan Kara, Karar gazetesi müellifi Taha Akyol’ un sorularını cevapladı.
“128 milyar dolar” tartışmalarıyla gündeme gelen Merkez Bankası (MB) ile Hazine Müsteşarlığı ortasındaki protokole ait olarak da konuşan Kara, “Döviz müdahalesinin tabiatı gereği dar bir etrafta yüksek kapalılıkla yapılması gerekiyor. Merkez Bankası’nda bu işler yapılırken vazife zinciri aşikardır. Bir yanılgı yahut suistimal olduğunda kim sorumludur, kim hesap verir bunlar tanımlanmıştır. Uzmandan müdüre, genel müdürden lidere giden bir denetim sistemi mevcuttur. Döviz müdahalesinin büsbütün Merkez Bankası’nın dışına çıkarılması sorumluluğun muğlaklaşması manasına geliyor. Kimin hangi kur düzeyini savunduğu, talimatların nereden geldiği, kararların nasıl alındığı, süreçten kaç kişinin ve kimlerin haberdar olduğu mevzularının net olmaması düşünceli konular” dedi.
İktisat siyaseti tasarımı açısından geçtiğimiz yıl uygulanan siyasetleri nasıl değerlendirirsiniz?
www.memurlar.net
Kara’nın kimi sorulara verdiği cevaplar şöyle:
“Nereden bakarsanız bakın sıkıntılı bir siyaset. Bir yandan Merkez Bankası’nı faiz indirmeye zorlarken öbür yandan kamu bankaları aracılığıyla çok kredi genişlemesi yapıyorsunuz. Üstelik bunu dünyanın en yüksek enflasyonlarından birine sahip bir ülkede gerçekleştiriyorsunuz. Bunu yapınca da haliyle beşerler paralarının satın alma gücünü korumak için dövize ve altına geçiyor, cari açık ve sermaye çıkışı artıyor.
Sonra da kendi yarattığınız çok döviz talebini Merkez Bankası’nın rezervlerinden hesapsızca karşılayarak ülkeyi dış şoklara karşı savunmasız hale getiriyorsunuz. Bunun üzerine riskiniz artıp paranızdan kaçış hızlanınca da son dakikaya kadar rezerv satmaya devam ediyorsunuz. Akıl almaz bir siyaset bileşimi… İnanın bir akademisyen ve eski bir merkez bankacı olarak katıldığım milletlerarası platformlarda bu mevzuda soru geldiğinde ülkem ismine hicap duyuyorum.”
TCBM, 2001’de kanunla araçsal bağımsızlık kazandı. 2017’de KHK’larla yapılan değişiklikler müdahalenin yolunu açtı. Bu yapılmayıp bağımsızlığı devam ediyor olsaydı “128 milyar dolar” olayı olur muydu?
Büyük ihtimalle olmazdı. Ama mevzuyu Merkez Bankası liderlerinin vazifeden alınma sürecine indirgememek lazım. Asıl sorun ülkenin kaynaklarının kısa vadeli kazanımlar için harcanması ve sistemin buna müsaade vermesi. Bunu sınırlayacak bir kurumsal yapı/kontrol düzeneğinin olmaması. 128 milyar dolar konusunu bu perspektiften kıymetlendirmek lazım. Şu anda rezervler çok gündemde. Öte yandan, iktisadi siyasetlere genel olarak baktığımızda aslında kısa vadede durumu yönetim etmek için devreye sokulmuş lakin gelecek kuşaklara kıymetli maliyet getiren daha birçok farklı uygulama var.
KÖİ projeleri kapsamında verilen taahhütler, kamunun döviz cinsi iç borçlanmasının artması, bütçe kaynakları yerine İşsizlik Sigortası Fonunun kullanılması, kredi imkanlarının zorlanarak finansal istikrarın riske atılması, enflasyonla uğraşın ertelenmesi… Bunların hepsi günü kurtarmak kıymetine gelecekteki refahı feda etmek manasına geliyor. Finansal okuryazarlık yüksek olmadığı için maalesef bu yaklaşım kısa vadede prim yapabiliyor. Kurumların düzgün işlediği, karar alma sürecinde güç ve istikrar sistemlerinin tesis edildiği bir dünyada bütün bunlar yaşanmazdı.
Bu ölçüde bir rezerv nasıl ve ne kadar vakitte yerine konulabilir?
Net rezervleri eski düzeylerine getirmek için yaklaşık 80 milyar dolarlık döviz alımı yapmak lazım. Hasebiyle, geçmiş devir deneyimlerini de dikkate aldığımızda, rezervleri eski düzeye getirmenin yıllar alacağını söyleyebiliriz. Her şeyin yanlışsız yapıldığı varsayımı altında dahi en az 5 sene sürebilir. Elbet bu süreçte muhakkak bir fedakârlık da yapmak gerekecek zira rezerv biriktirmenin kolay bir yolu yok. Ya dış fazla vereceğiz, yani gelirimizden daha az harcayacağız; ya da uzun vadeli ve kaliteli sermaye çekmek için gereken ıslahatları yapacağız. İkisi de sıkıntı ve meşakkatli işler.
İktisat 2010’lara kadar iyi gidiyor, çok dış yatırım alıyordu. Bozulma ne vakit, hangi siyasetlerle başladı?
Bozulma vakit içinde kademeli oldu ancak illa bir kırılma noktası tespit etmek gerekiyorsa 2013 yılının ikinci yarısına işaret edebiliriz. O periyoda kadar dış kaynak girişinin güçlü olması hem enflasyonu hem de büyümeyi olumlu etkilemekteydi. 2013 ortalarında içerde ve dışarda yaşanan gelişmelerle sermaye girişleri yavaşladı.
Bir yandan verimlilik artışı da zayıflıyordu. Hasebiyle büyüme sorunu yaşanmaya başlandı. 2016 sonlarından itibaren ise kamu bankaları üzerinden krediye dayalı büyüme stratejisine geçildi. Kurumların dengeleyici rolü giderek azaldıkça bu şekil riskli siyaset uygulamalarının önünde de bir mahzur kalmadı. Günü kurtarmaya çalışan lakin gelecek jenerasyonlara değerli yük bırakan uygulamalar giderek artmaya başladı. 128 milyar dolar hadisesini da bu yaklaşımın son halkası olarak düşünmek lazım.
Onedio
