1989 yılının ekim ayının başı, meskende büyük bir telaş, çalışma hayatının büyük bir bölümünde İstanbul Üniversitesi Hidrobiyoloji Araştırma Enstitüsü Şefi olarak görev yapmış olan babam Hidrobiyolog İlham Arkaüz ve elektrik elektronik mühendisi kardeşim Bülent Arkaüz’ün yüzlerinden düşen bin parça!
‘Oluyor’ dediğini hatırlıyorum babamın!
Yaklaşık on yıldır daima lisana getirdiği, “yapmayın, etmeyin” diye tüm bilimsel çalışmalarını önlerine serdiği, sıkılmadan usanmadan uyardığı Marmara Denizi’nin ölümü ile sonuçlanacak o olay, o günlerde gerçekten de göz göre göre gerçekleşiyordu.
Çok değil yalnızca birkaç hafta önce ben, İstanbul Büyükşehir Belediyesi Meclisi’nde Marmara Belediyeler Birliği çevre sorumlusu olarak sunum yapmış, bu göz göre göre gelen durum için ikazlarımı lisana getirmiştim!
Ben bir koldan, babam ve kardeşim öteki koldan, deniz üzerinde ölçümler yaparak süreci izliyorduk. “Haliç gözlerimin renginde olacak” diye başlayan mühletç, Marmara Denizi’nde suda çözünmüş oksijenin tükenmesi ve balıklar başta olmak üzere tüm deniz canlılarının boğularak ölümüyle sonuçlanmıştı.
Marmara Denizi gözlerimizin önünde ölüyordu!
Sarı öküzün kıssasını bilmeyen yoktur. Marmara Denizi’nde de her şey “sarı öküzün” verildiği bu tarihte başlamıştır. Vaktinde dünyanın verimlilik açısından sayılı denizlerinden biri olan, genç, sağlıklı, varlıklı biyolojik çeşitliliğe sahip bu denizimiz bağlamında “sarı öküzün” verilmesi çok değil yalnızca 32 yıl öncesine dayanmaktadır. Ne acıdır ki 32 sene önce “Bu kadar büyük bir proje yapılırken mikroskobik canlıların ne önemi olabilir?” diyen zihniyetin, bugün fonksiyon ve görünüşü ile bizi rahatsız eden plankton kökenli olgunun temelini attığını söyleyebiliriz.
Sarı öküzün verilmesi 1971 yılında tamamlanan ve İstanbul kentinin atıklarının bertarafını arıtarak sağlamayı lakinçlayan DAMOC projesinin, 1984 yılında akla ve bilime karşıt bir formda ve tabiat ve bilim ile inatlaşılarak revize edilmesi ve revize edilmiş bu yeni (!) projenin 1989 yılında fiilen devreye alınması halinde gerçekleşmiştir.
İstanbul Kanalizasyon Projesi Revizyonu’nda (CAMP-Tekser), atıkların arıtılmasından vazgeçilmiş, sistem tüm bilimsel ispat ve kurallara alışılmamış olarak atıkların kolektörler ile toplanıp Marmara Denizi’nin alt akıntısına, Karadeniz’e akar umuduyla “derin deniz deşarjı” ismi altında, arıtılmaksızın basılması prensibine dayandırılmıştır.
SÜRECİN KENDİSİ SORGULANMALI
İtiraz eden bilim insanlarının haklı oldukları kısa bir sürede görülmesine karşın uygulamada ısrar edilmiştir. Bu palyatif uygulama, ne yazıktır ki tüm Marmara Denizi genelinde hatta yurt genelinde yaygınlaşmıştır. Atıkların kuşaklama kolektörleri ile toplanıp, kirlenen ortam bypass edilerek arıtılmaksızın deniz ortamına basılması yani -pasaklı hizmetçinin pisliği halı altına süpürmesi- işin kolaylığı ve ucuzluğu bakımından neredeyse tüm kurum ve kuruluşlarca benimsenmiş, geçen vakit zarfında kolektörler (toplayıcı kanallar) ve ön arıtma sistemleri, kamuoyuna “arıtma” olarak lanse edilmiştir.
Vaktinde bu projeyi savunanların “Marmara’da oksijen 30 yıldır azalmıyor” tezlerine ve tüm aklama çabalarına karşın durum bu noktaya gelmiştir. 1989 yılında bu nadide ve kapı üzere denizimizin boğazına basılmış, nefesi kesilmiş, boğularak taammüden öldürülmüştür.
Bugün yaşadıklarımız ve gelecekte yaşayacaklarımızın hepsi, bu uygulamanın açık ve net sonuçlarıdır.
Bugün prestijiyle karşılaştığımız bu olgunun kendisi ve yarattığı durumu “her yıl tekrarlanan bir tabiat olayı olduğu”, “Marmara Denizi’nin zati sıhhatsiz olduğu”, “global iklim değişikliğinin yapıtı olduğu” üzere mazeretler üreterek küçümsemek yahut “yanan konaktan lazımlık kurtarma” misali “durumun nasıl kurtarılacağı”, “nasıl temizleneceği”, “biyolojik, fizikî yahut kimyasal yapısı” üzere ayrıntıları tartışmak yerine sürecin kendisinin sorgulanması kural hale gelmiştir.
ACI BİR ‘İLK’
Bu sorgulamayla Marmara Denizi’ni eski haline getiremesek bile bu formda tabiat ve bilim ile zıtlaşan yeni projelerde ısrar eden, ucuza kaçacağız diye karşımıza çok büyük maliyetler çıkaran “cin fikirleri” tahminen engelleyebiliriz.
Ders almamış olmalıyız ki halihazırda dünyanın en kirli ırmaklarından biri olarak kabul edilen Ergene Nehri’ni kuşaklama kolektörleriyle sarmalayarak pisliğini derin deniz deşarjıyla Marmara Denizi’ne basmamıza günler kaldı. Bu da yetmezmiş üzere Saros Körfezi’nde FSRU liman çalışmaları, kesilen ağaçlar, yok edilen meralar vb. nedenlerle kuzey ormanları da iç sularımız ve tüm denizlerimiz de ne yazıktır ki tıpkı yolun yolcusu olacak üzere gözükmektedir.
Yadsınamayacak tek şey ise dünyada birinci sefer bir denizi planlayarak tümüyle yok etmiş olduğumuzdur.
M. LEVENT ARTÜZ
HİDROBİYOLOG / SEVİNÇ-ERDAL İNÖNÜ VAKFI MAREM PROJE BAŞKANI
Cumhuriyet
