Salgının üzerinden bir yılı aşkın vakit geçti lakin hala virüsü yenebilmiş değiliz. Uzmanlara nazaran pandemi kalıcı olmayacak lakin Covid-19 ile yaşamayı da öğrenmemiz gerekiyor. Pekala koronavirüs ile yaşamak ne demek ve pandemiden sonra bizi neler bekliyor?
BioNTech’in kurucu ortağı ve tıp yöneticisi Dr. Hasret Türeci geçtiğimiz günlerde, “Bundan sonra her yıl koronavirüs aşısı olunması gerekecek, tıpkı her sene mevsimsel grip aşısı olunduğu üzere…” diye değerli bir açıklama yaptı. Misal açıklamaları daha evvel de birtakım uzmanlardan duymuştuk.
Bu açıklamalar sonrası akıllarda bir soru işareti oluştu: Covid-19 hayatımızdan hiç gitmeyecek mi?
“Bu virüs ile aşikâr bir mühlet daha yaşayacağımızın ipuçları var. Şu anki bulgulara nazaran önümüzdeki 3-4 yıl boyunca pandemi biçiminde olmasa bile Covid-19’un mevsimsel hastalık konumunda devam edeceğini öngörebiliriz” diyen Karadeniz Teknik Üniversitesi Tıbbi Mikrobiyoloji Anabilim Kolu Lideri Prof. Dr. Faruk Aydın, önümüdeki birkaç yılın fotoğrafını Hürriyet’e anlattı.
1- Her yıl grip aşısı üzere Covid-19 aşısı mı olacağız?
Bu soruyu cevaplamak için öncelikle koronavirüslerin geçmişine bakmak lazım. Virologlar, bu virüsleri 1930’lu yılların sonlarına hakikat keşfetmişler. Biz bugün 6 farklı koronavirüsü tanıyoruz. Bu virüsleri HCoV-229E, HCoV-OC43, HCoV-NL63, HKU1-CoV, SARS-CoV ve MERS-CoV olarak sıralayabiliriz.
2019’da bir pandemiye sebep olan ve SARS-CoV-2 olarak isimlendirilen virüs de bu tabloya eklendi, sayı 7’ye çıktı. Genetik gereçleri RNA olan bu virüsler olağanda sınıf olarak üst teneffüs yolu enfeksiyonu yapıyor.
Kış aylarında mevsimsel olarak koronavirüsle enfekte olan beşerler var. Doğal burada SARS-CoV-2’den değil, üstte saydığımız öteki koronavirüslerden bahsediyoruz. Bunlar her yıl bizde enfeksiyon oluşturabildiğine nazaran, bu virüslere karşı oluşan antikorlar kalıcı değil. Yani koronavirüsler için kalıcı bağışıklık oluşturamadığımız bir virüs sınıfı diyebiliriz.
Bu aileye ilişkin olan SARS-CoV-2 virüsünün de bu türlü bir karaktere sahip olabilme yahut influenzaya misal mutasyonlar yaparak daima yeni varyantlar oluşturarak karşımıza farklı hallerde çıkabilme ihtimali bulunuyor. Evvelden geçirdiğimiz enfeksiyona yahut yapılan aşıya bağlı antikorumuz olsa bile onların korumama ihtimali kelam konusu. Bu nedenle her yıl grip aşısı üzere Covid-19 aşısı yaptırma durumu ile karşı karşıya kalma ihtimalimiz bulunuyor.
2- Virüs form değiştirdikçe aşılar da değişecek mi?
Değişen virüsün oluşturduğu yeni varyantların özelliklerine bağlı olarak aşı içeriği de değişecektir. Enfeksiyon oluşturabilme kapasitesi devam ettiği sürece, yeni oluşan antijenik özelliklerin yani gelişen antikorların yeni virüslere uygun olması lazım. O vakit aşılara bu yeni yapının entegre edilmesi gerekiyor.
3- Varyant denince aklımıza daima ‘daha ölümcül virüs’ geliyor. İleride varyantlar ‘etkisi azalmış virüs’ olarak da karşımıza çıkabilir mi?
Mutasyon, RNA virüslerinin genetik karakterleri nedeniyle oluşan değişimlerdir. RNA virüslerinde bu çok sık meydana gelir. Bu mutasyonlar manalı olduğu vakit virüse katkı verir, anlamsız olduğu vakit ise virüse ziyan verir. Yani mutasyonlar her vakit ziyan verici formda gerçekleşmez.
Mutasyonlar manalı olduğu vakit virüs yaşar ve yeni kazandığı özellik onun patojenitesini artırıyorsa ona güç vermiş olur. Lakin mutasyon virüsün aleyhinde de gelişebilir ve virülansını destekleyen bir değişim yapmak yerine, yok olup gitmesine neden olur.
Covid-19 hastalığı başladığından beri bu değişimler virüste meydana geliyor. Mutasyonların birçoğu silinip gidiyor lakin bir kısmı da manalı olarak meydana geldiği için varyant formunda karşımıza çıkıyor. Varyant dediğimiz virüslerin de mutasyona uğrayarak silinip gitmesi mümkün. Burada kıymetli nokta bulaşı azaltmak olacaktır. Bu virüsler beşerden beşere bulaştıkça mutasyon potansiyeli de artıyor.
4- Bundan sonraki hayatımızda koronavirüs ile yaşamaya devam mı edeceğiz? Bizi neler bekliyor?
Şu anda yangın büyük ve alevli. Bu yangınla uğraşta, Dünya Sıhhat Örgütü’nün ve Sıhhat Bakanlığımız’ın teklifleri doğrultusunda alevi söndürmeye çalışıyoruz. Alevleri iyice söndürmemiz, küçük közler bile bırakmamamız lazım. Bıraktığımız sürece yangın büyümeye meyilli; daima bulaşarak eskisi üzere büyük alevler oluşturuyor. Bundan sonra bizleri daha dikkatli bir ömür, maske takmaya biraz daha devam etmek, hijyen kurallarına uymaya devam etmek ve korunmanın iyi algılandığı ve uygulandığı bir periyot bekliyor.
Bu virüs ile belirli bir mühlet daha yaşayacağımızın ipuçları var. Şu anki bulgulara nazaran önümüzdeki 3-4 yıl boyunca pandemi halinde olmasa bile Covid-19’un mevsimsel hastalık konumunda devam edeceğini öngörebiliriz. Covid-19’un devam ettiği bu yıllarda aşıların da virüsün biçimine nazaran hazırlanması ve insanların bağışık halde tutulması gerektiğini söylemek mümkün.
Aşılar bu noktada çok kıymetli. Şayet dünya nüfusunun tamamını aşılarsak, virüsün bulaşmasını kırmış olacağız, mutasyon ihtimalini de azaltacağız. Toplum bağışıklığının kısa müddette oluşması büyük değer taşıyor. Aşıyı da süratli yapmak gerekiyor. Zira mühlet uzadıkça virüsün yaşama bahtı artıyor.
5- Aşılama süratli olmazsa, daha birinci doz uygulanmayanlar varken üçüncü aşıyı olması gerekenlerin sırası gelecek. Bu durum nelere sebep olabilir?
Üçüncü doz aşıların gerekliliği bir teorik gerçek olarak görülüyor. Şayet beşerler bağışıklıklarını yitirirlerse, birinci yapılan aşıların tesiri ortadan kalkmış olacak, tekrar hassas duruma düşecekler ve üçüncü doz aşının uygulanması gerekecek. Bu da aşı tüketiminin önemli derecede artmasına neden olacak. Bu türlü bir durum sıhhat kesiminin yanı sıra ekonomik dertlerin da ortaya çıkmasına neden olabilir. İşte süratli aşılamanın ehemmiyeti de bu noktada devrede giriyor. Beşerler antikorlarını kaybetmeden toplumun yüzde 70-80’ini 6 ay üzere bir vakitte aşılamak gerekiyor.
6- Her yıl Covid-19 aşısı olmamız gerektiği konusu ne kadar müddet geçerli olacak? Bir müddet sonra isteğe bağlı olacak mı?
Evet, bu türlü bir teori kurmak mümkün. Bu hastalık pandemi olarak devam etmeyecek. Muhakkak bir mühlet sonra endemi dediğimiz bölgesel yahut lokal bir hastalığa dönüşecektir. Her ülke kendi riskini hesaplayarak birebir influenza hastalığında olduğu üzere aşikâr bir aşılama programı oluşturacaktır. Bu pandeminin uzun yıllar sürüp gideceğini düşünmüyoruz lakin birkaç yıl daha gücünü yüzde 50 de olsa koruyabileceğini, tesirini sürdürebileceğini öngörüyoruz.
7- Tam kapanma virüsün azalmasına nasıl tesir edecek?
Tüm uzmanlar olarak tam kapanmanın kıymetine değiniyoruz. Tam kapanmadaki hedef, virüsün bir diğerine geçmesine pürüz olmak. Fakat tam kapanma oldu ve bulaş azaldı diye insanlarda bağışıklık olmuyor. İnsanları bağışık hale getirmenin en büyük silahı aşılamaktır.
8- Maske takmaya daha ne kadar devam edeceğiz?
Maske ile ömrü bir arada düşünebilmek lazım. Bundan kurtulmaktan çok onunla birlikte nasıl yaşarız konusunu geliştirmek gerekiyor. Maske gribal hastalıkların, anjinlerin birçoğunu önlemiş durumda. Uzak Doğu toplumlarının pandemi ile çaba başarılı olmalarının sebeplerinden biri de maske ile yaşamayı becerebiliyor olmaları oldu. Bilhassa mevsimsel hastalıkların çok olduğu periyotlarda maske kullanımı Uzak Doğu ülkelerinde çok yaygın.
Bizlerin de pandemi sürecinden sonra da maske ile ömrü birlikte devam ettirmeyi öğrenmemiz gerekebilir.
Maske yalnızca Covid-19’dan korumakla kalmıyor. Mesela verem hastalığı teneffüs yolu ile bulaşan bir hastalık. Türkiye’deki insanların yaklaşık yüzde 15-20’si bu hastalığa enfekte durumda, yani virüs taşıyıcısı. Kim bilir kaç kişi bu hastalarla birebir seyahatte, tıpkı ortamda, tıpkı havayı teneffüs ederek enfekte oldular. Maske bizleri hava ile bulaşan hastalıklarından da koruyor.
9- Maske sıhhate ziyan veriyor mu?
Olağan ki daima maske takıyor olmak da sıhhat için gerçek değil. Etrafta kimsenin olmadığı, kalabalık olmayan açık havada maske takmayabilirsiniz. Fakat şöyle bir örnek verelim; İstiklal Caddesi de açık hava olarak görülüyor ancak en az kapalı ortam kadar riskli zira çok kalabalık. Şayet bizler açık havada maske takmaya gerek yok dersek, beşerler tıpkı İstiklal Caddesi üzere kalabalık yerlerde de “Nasıl olsa açık hava” diyerek maskelerini çıkarabilirler ve o vakit bulaşın önüne geçemeyiz.
Onedio
