Bursa Uludağ Üniversitesi Tıp Fakültesi Halk Sıhhati Anabilim Kolu Öğretim Üyesi Prof. Dr. Kayıhan Pala’nın yürüttüğü 38 sayfalık araştırmada, sıhhatin en temel insan haklarından biri olduğu vurgulanarak “Sağlıkta eşitsizlikler genel olarak gereksiz, kaçınılabilir, adil olmayan ve haksız sıhhat farklılıkları olarak tanımlanmaktadır. Güvencesizlik sıhhatte eşitsizlikleri artırmaktadır. Sosyoekonomik durum ne kadar düşükse, sıhhat o kadar berbattır. Toplumda sık görülen hastalıkların en önde gelen nedenlerinden biri yoksulluktur” denildi. Raporda, Türkiye’de sıhhatte eşitsizlikler şöyle özetlendi:
‘REFAH SEVİYESİ VE BEBEK ÖLÜMLERİ’
– Türkiye Nüfus ve Sıhhat Araştırması (TNSA) bulgularına nazaran Türkiye’de 2013 yılında bebek mevt suratı binde 13’tür. TNSA 2013’ten evvelki on yıllık periyotta bebek mevt suratı binde 17, beş yaş altı çocuk vefat suratı ise binde 20 olarak hesaplanmıştır ve ülkemizde tıpkı periyotta hane halkı refah seviyesi en yüksek ailelerde doğan her bin bebekten 8’i bir yaşını göremeden hayatını yitirirken; hane halkı refah seviyesi en düşük ailelerde doğan 23 bebek hayatını yitirmektedir.
BEBEK VEFATLARI AB’NİN ÜSTÜNDE
– TÜİK datalarına nazaran ülkemizde son 10 yıl içerisinde bebek vefat suratı binde 9.1’e ve beş yaş altı çocuk mevt suratı binde 11.2’ye gerilemiştir. Fakat Türkiye’de 2018 yılında binde 9.3 olan bebek mevt suratı, binde 3.4 olan Avrupa Birliği (27) ortalamasına nazaran hala çok yüksektir.
DOĞUMDA BEKLENEN ÖMÜR ÜMİDİ
– Türkiye’de vilayetler ortasında bebek vefat suratında kıymetli farklılıklar kelam mevzusudur. 2019 yılında Karabük’te dünyaya gözlerini açan her bin bebekten sırf 3.0’ı bir yıl içerisinde ömrünü yitirmişken, Gaziantep’te her bin bebekten 16.2’si hayatını yitirmiştir.
– Türkiye’de doğumda beklenen hayat ümidi (DBYÜ) TÜİK bilgilerine nazaran 2017-2019 devrinde toplam olarak 78.6 yıldır. Birebir periyotta DBYÜ, erkeklerde 75.9 yıl, bayanlarda ise 81.3 yıldır.
– TÜİK tarafından vilayetlere nazaran en son 2015-2017 periyoduna ilişkin yayımlanan hayat tablolarına nazaran, vilayetler ortasında DBYÜ açısından büyük farklılıklar mevcuttur. Toplam olarak DBYÜ en yüksek 80.7 yıl ile Tunceli’deyken, en düşük 76,1 yıl ile Kilis’tedir.
ERKEN VEFAT EN FAZLA HAKKÂRİ’DE
– Türkiye’de erken ölümlerle ilgili araştırmalar sonludur. Tüm vefatlar içerisinde 65 yaşın altında ölenlerin oranlarına bakıldığında, bu oranlar ile toplumsal güvenlik kapsamı altında faal çalışan toplam kişi sayısının vilayet nüfusuna oranı ortasında, bilhassa erken ölümlerin çok yüksek olduğu vilayetlerde negatif bir alaka olduğu gözlenmektedir. Erken vefatlar istihdamla bağlantılıdır. Güvencesizlerde, erken mevt oranları yüksektir.
– Erken ölümlerin oranının çok yüksek olduğu Hakkâri (yüzde 54.6), Şırnak (yüzde 51.1), Şanlıurfa (yüzde 49.2), Muş (yüzde 46.1) ve Van (yüzde 45.0) üzere vilayetlerde toplumsal güvenlik kapsamı altında faal çalışan toplam kişi sayısının vilayet nüfusuna oranının çok düşük olması şaşırtan değildir.
– Ülkemizde sıhhat hizmetine erişemeyen büyük bir nüfus kelam hususudur. Toplumsal Güvenlik Kurumu’nun resmi datalarına nazaran, 2019 yılında nüfusun yüzde 15’i toplumsal güvenlik kapsamı içerisine alınamamıştır. Sayıştay’ın 2017 yılı SGK Kontrol Raporu’na nazaran, 7.2 milyon kişinin GSS prim borcu bulunmaktadır. Türkiye nüfusunun yüzde 10,2’si GSS kapsamı içerisine alınamamıştır. Sıhhatle ilgili toplumsal garanti kapsamı dışarısında kalan nüfusu bekleyen en kıymetli sorun, sıhhat hizmetlerine erişimin sağlanamamasıdır.
VİLAYETLER ORTASI AĞIR BAKIM YATAĞI FARKI
– Vilayetler ortasında gerek hasta yatağı sayısı gerekse de ağır bakım yatağı sayısı açısından büyük eşitsizlikler kelam bahsidir. Elazığ’da 10 bin bireye 50.6 yatak düşerken, Şırnak’ta 10 bin şahsa düşen yatak sayısı sırf 11.9’dur.. Isparta’da 10 bin şahsa 9.7 ağır bakım yatağı düşerken, Şırnak’ta 10 bin şahsa düşen ağır bakım yatak sayısı sadece 1.3’tür.
– Covid-19 hastalığına yakalanma ve buna bağlı vefat sıklıklarının düşük gelirli sınıflarda yüksek gelirli sınıflara nazaran daha yüksek olduğu saptanmıştır. Hanehalkı geliri yüksek olan bölgelere nazaran en fazla ırksal/etnik azınlık orantısına sahip, en çok yoksulluk içinde yaşayan ve eğitim seviyesi en düşük olanların yaşadığı bölgelerde Covid-19 ile bağlantılı hastaneye yatış ve mevt orantıları daha yüksektir.
Cumhuriyet
