Urartu Uygarlığı’nın temelinin atıldığı, 2 bin 700 yıl evvel, 70 bin kişinin yaşadığı devasa antik kent, “Zernaki Tepesi” gün yüzüne çıkmayı bekliyor.
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Rafet Çavuşoğlu, Zerneki Zirvesi, Doğu Anadolu Bölgesinde ızgara planlı tek kent olması acısından çok kıymetli olduğuna dikkat çekerek, antik kentte yapılacak kazılarla bölgenin turizm merkezlerden biri olacağını kelamlarına ekliyor.
İnsanlığın birinci doğuş yeri, medeniyetlerin beşiği Mezopotamya, tarih boyunca farklı halkların bir ortada yaşadığı bir bölge oldu. Bu bölge, dünyanın en tanınmış ve esaslı medeniyetlerinden birçoğuna konut sahipliği yaptı.
Mezopotamya’da kurulan bu esaslı medeniyetler başında ise Hurriler, Mitanniler ve onlarla birebir ırkta olan Urartular… Urartular, Hurri kabileleri tarafından M.Ö. 9. yüzyılda Van Gölü ve etrafında tarih sahnesinde yerini aldı. Başşehri Tuşpa (Van) olan Urartu Devleti, Doğu Anadolu başta olmak üzere Mezopotamya ve Anadolu’da yaklaşık 200 yıl boyunca, değerli bir güç haline geldi.
Urartuların birinci kurulduğu yer, Zernaki Doruğu
Van Gölü etrafında esaslı bir uygarlık kuran Urartular; kaleler, kentler, su kanalları, limanlar ve barajlar yaptı. Günümüzde bile varlığını koruyan, gelişmiş sulama ve kent içme suyu sistemi, kaleler ve kentleri hala varlığını sürdürüyor.
Van Kalesi, Çavuştepe Kalesi, Ayanis Kales, eski Van kent üzere ayakta kalabilen birkaç bulunuyor. Bu yapılardan biri de Urartu Devleti’nin birinci kurulduğu ve başşehri olan Zernaki Doruğu.
19. yüz yılında keşfedildi
İngiliz arkeolog ve seyyah Henri Fince Blosse Lynch (Linç), 1898 yılında Erciş’te, Zernaki kentinde yaptığı araştırmaları sonucu, antik kenti keşfediyor. Keşfedilen kent daha sonra yayınlarda geçmeye başlıyor lakin arkeoloji literatürüne 1950’li yıllarda geçiyor. Lynch, “Ermenistan Seyahat ve Çalışmaları” yapıtında, Zernaki kalıntılarından “Kala-i Zerin” olarak bahsederken, Erciş halkının da buraya “Zernişan” dediğini kaydediyor.
Gibisi bulunmuyor
250-270 hektarlık bir alana yayılan Antik Urartu kenti, Zernaki Zirvesi, büyük kent ölçeğinde, diğer bir gibisi bulunmuyor. Tarihi kent, Doğu Anadolu’da çağdaş toplu konut anlayışının birinci örneği olarak biliniyor.
Dünyanın birinci çağdaş kenti olarak da biliniyor
“Urartuların ızgara planlı kenti” olarak karşımıza çıkan Zernaki Doruğu, 2 bin 800 yıl evvel, 70 bin kişinin yaşadığı devasa bir kent. Bugün bile göz kamaştıran kent; arkeologların, tarihçilerin ve turistlerin ilgi odağı olaya devem ediyor. Urartular tarafından 270 hektar üzerinde kurulan Zernaki Zirvesi’ndeki kent, dünyanın birinci çağdaş kenti olarak da biliniyor.
Erciş ilçesine ve Van Gölü’ne hakim bir dorukta kurulan tarihi kentin sokak ve caddelerin kesişmesiyle ortaya çıkan düzgün kare yapıların birebir olması ile dikkat çekiyor. Bu devasa antik kentin, uzunluğu 2,5 kilometre eni ise 1,5 kilometre. Caddelerinin eni 7 metre sokakların eni ise 5 metre. Tarihi kentte, vakit zaman arkeolojik çalışmalar da yapılıyor.
Antik kent, definecilerin amacında
Üzerinden 2 bin 700 yıl geçen antik kentte, arkeolojik kazıların yanı sıra defineciler tarafından da hafriyatlar yapılmış, daha doğrusu yağmalanmış. Bu tarihi kent, tüm aksiliklere karşın gelecek jenerasyonlara kalmak için direnmeye devam ediyor.
Doğu Anadolu Bölgesinde ızgara planlı tek şehir”
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Arkeoloji Kısım Lideri Prof. Dr. Rafet Çavuşoğlu, Doğu Anadolu Bölgesinde izgara planlı tek kent olması acısından çok kıymetli olduğunu söyledi.
“Burada yapılan arkeolojik hafriyatlar alanın ilgi odağı olmasını sağlayacaktır” diyen Prof. Dr. Rafet Çavuşoğlu, Zernaki Zirvesindeki antik kentte yapılacak kazılarla, bölgenin turizm acısından hem yerli hem de yabancı turistler için ziyaret edilmesi gereken değerli merkezlerden biri olacağını vurguladı.
“Önemli bir şehir”
Zernaki Doruğunun, Anadolu’nun doğusundaki birinci ızgara planlı kent olması açısından çok kıymetli olduğunu tabir eden Prof. Dr. Çavuşoğlu, Miletli mimar Heppodamos tarafından geliştirilmiş bir kent planı olduğu kabul edildiğini kelamlarına ekledi.
“Bu plan birinci kez Persler tarafından MÖ. 479 yılında Milet antik kentin tahrip edilmesinden sonra uygulandığı kabul edilmektedir” diyen Çavuşoğlu, “Bu planda birbirini dik kesen ana yollar ve bunlarla ilişkili dar yollar ve ortalarda kalan adalara yerleştirilen konutlardan oluşmaktadır. Bu plan hali klasik çağda Melet’in yanı sıra Priene ve Smyrna’da uygulanmıştır. Bu plan tipi Hellenistik ve Roma Çağlarında da geliştirilerek kentlerde uygulanmıştır. Erciş Zernaki Tepe’nin ehemmiyeti işte burada başlamaktadır. Bu kenti kimlerin inşa ettiği sorusunun şimdi netliğe kavuşmamasıdır. Bölgede MÖ. 9-7 yüzyıllar ortasında güçlü bir krallık kurmuş bulunan Urartulular tarafından mı inşa edildi? Urartu Krallığına ilişkin hem bölgede hem de Zernaki Tepe’de arkeolojik kalıntıları bulunmakta. Alanda 19. yüzyılın birinci yarısından itibaren çeşitli araştırmacılar ve gezginler tarafından incelenmiştir. 1950 yıllarda ise Charles Burney tarafından ziyaret edilmiştir. Burney, Urartular tarafından ızgara plan halinde tasarlanıp kurulduğunu söylemiştir. Akabinde Paul Lampl, Carl Nylander Paul Zimansky, Altan Çilingiroğlu üzere birçok bilim insanı Urartu yerleşmesi olduğunu belirtmiştir” dedi.
“Arkeolojik kazılara muhtaçlık var”
2010 yıllarında antik kentte araştırmalarda bulunduklarını söz eden Çavuşoğlu, konuşmasını şöyle devam etti: “Zernaki Zirve’nin batı eteklerinde Urartu devrine ilişkin iki kaya mezarı ile “T” biçiminde niş yer aldığını tespit etmiştik. Bu kalıntılar klasik Urartu devri özelliği taşımaktadır. Bilhassa 2020 yılında tekrar alanda incelemelerde bulunduk. Zernaki Zirve’nin ızgara plan tasarımı ve kenet sistemi, bölgedeki farklı bir kültüre mi yoksa Urartu periyoduna mi işaret ediyor. Bu geniş yerleşimin muhakkak kısımları farklı vakitlerde iskan edilmiş görünüyor. Sonuç olarak, Zernaki Zirve’nin gerçek durumunun anlaşılabilmesi için gerek ızgara planlı yer kalıntılarının bulunduğu alanda ve gerekse stadel olarak isimlendirilen batı ucundaki idare merkezinde ayrıntılı araştırmalara ve arkeolojik kazılara muhtaçlık bulunmaktadır. Münasebetiyle, Zernaki Zirve’de gerçekleştirilecek arkeolojik hafriyatlar ile geçmişte hangi uygarlıklar tarafından kullanıldığı aydınlığa kavuşmuş olacaktır.”
“Antik periyotta kurulan bir şehir”
Zernaki Tepe’nin antik devirde kurulduğu vurgulayan Çavuşoğlu, şöyle konuştu: “Yönetim merkezini çeviren surlar yer yer görülebilmektedir. Bununla birlikte mimari kalıntılar ve çanak-çömlek buluntuları alanda görülebilmektedir. Alan Van Kültür Varlıklarını Müdafaa Bölge Heyeti tarafından taşınmaz kültür mirası olarak tescil edilmiş ve müdafaa altına alınmıştır. Kent surlarında kullanılan büyük taşları birbirine bağlamada kullanılan kırlangıç kuyruğu oyuklar yer almaktadır. Bu uygulama şimdiye kadar kazılan Urartu merkezlerinde ele geçmemiştir. Bu kırlangıç bağlama sistemi ile alçı süslemeleri temel alan Veli Sevin hoca, Zernaki Zirve’nin Sasani İmparatorluğu Hükümdarı I.Şapur’un(241-272) tarafından inşa edilen kentlerden biri olabileceğini ileri sürmüştür.”
“Kaçak hafriyat çukurları var”
Prof. Dr. Rafet Çavuşoğlu, Zernaki Zirvenin birkaç kısmında kaçak hafriyat çukurları olduğuna dikkat çekiyor. Antik kentin idare merkezi kısımda Urartu periyodunu de içine alanda çok sayıda çanak çömlek kalıntılarının yüzeyde bulunduğunu söz eden Çavuşoğlu, “Zernaki Zirve iki kısımdan oluşmaktadır. Biri iç kale dediğimiz idare merkezi, oburu ise ızgara planlı yerleşim alanı. Birde Zernaki Zirve’deki kalıntılar 230-240 hektarlık geniş bir alana yayılmıştır. Buradaki ızgara plan göz önüne alınarak 7 bin ile 14 bin ortasında insanın yaşayabileceği ileri sürülmüştür. Sonuç olarak, Zernaki Tepe’nin gerçek durumunun anlaşılabilmesi için gerek ızgara planlı yer kalıntılarının bulunduğu alanda ve gerekse stadel olarak isimlendirilen batı ucundaki kısımda ayrıntılı araştırmalara ve arkeolojik kazılara gereksinim bulunmaktadır. Hasebiyle, Zernaki Tepe’de gerçekleştirilecek arkeolojik hafriyatlar ile geçmişte hangi uygarlıklar tarafından kullanıldığı aydınlığa kavuşacaktır ” diye konuştu.
“Bölgenin kalkınması açısından önemli”
Ekonomist Aydın Türköz, bölgenin kalkınması açısından Zernaki Tepesi’nin çok kıymetli yer teşkil ettiğine dikkat çekiyor.
Bu antik kentin gün yüzüne çıkarılması halinde, her yıl binlerce yerli ve yabancı turistin Van’a ve Erciş’e geleceğini kelamlarına ekleyen Türköz, işsizliğin bu kadar yüksek olduğu Van’da antik Zernaki Tepesi’nin soluk olacağını söylüyor.
İzmir Efes antik kentini her yıl on binlerce yerli ve yabancı turistin ziyaret ettiğini, başta esnaf olmak üzere herkesimin gelir ettiğini lisana getiren Türköz, Erciş ilçesinde bulunan bu antik kentin, Efes antik kentinden daha eski olduğunu ve görkemli olduğunu belirtiyor.
“Gereken değer verilmeli”
Devlet yetkililerin bu antik kente gereken pahası vermesini ve bir an evvel hafriyat çalışması başlatmasını isteyen Türköz, şöyle konuştu: “Urartu Medeniyetini kuranlar, binlerce yıl evvel bu bölgede yaşayan cetlerimiz. Urartular, bölgemize birçok tarihi yapı bıraktı. Onların bize bıraktığı bu mirasa yeteri kadar sahip çıkamadık. Bu gün yanı başımızda devasa antik bir kent var. Ancak bu kent, yer altında kalmaya devam ediyor. Bu antik kentin bir an evvel ortaya çıkarılması gerekiyor.”
“Çok güçlü tarihi yapılar var fakat faydalanamıyoruz”
Bölgede hiç fabrikanın olmadığını ve işsizliğin de çok yüksek olduğunu lisana getiren Türköz, kelamlarını şöyle bitirdi: “Van ve etrafı hem tabiatı hem de tarihi açıdan çok kıymetli bir yer. Bizim bölgemizde birçok devlet kuruldu. Bu devletler bize birçok eser bıraktı. İşte bu devletin başında ise Urartular geliyor. Medeniyetin beşiği Mezopotamya’da yaşıyoruz lakin turizm açısından çok yoksul bölgeyiz. Aslında bölgemizde çok güçlü tarihi yapılar var fakat faydalanamıyoruz. Yanı başımızda dünyanın en görkemli eski kent duruyor. Bu kent Urartu Medeniyetinin temelinin atıldığı yer. Bu kent yıllarca Urartu Medeniyetine konut sahipliği yaptı. Bu gün biz de ona mesken sahipliği yapıp, yine canlandırmalıyız. Şayet bu kenti tekrar gün yüzüne kaldırırsak, bu bölgenin kalkınması açısından çok değerli yer tutacak. Bizim dileğimiz bu kentin, defineciler tarafından talan edilmeden, kurtarılmasıdır.”
“Şehir sayesinde, her yıl binlerce yerli ve yabancı turist Van’a gelecek”
Bursa Uludağ Üniversitesi Uluslar Ortası Alakalar Kısmı mezunu Özgür Ceyhan ise, Erciş ilçesinin tarihi boyunca birçok medeniyete konut sahipliği yaptığını söyledi. Erciş’in Urartulardan, Karakoyun Devletine kadar birçok devlete başşehirlik taptığını tabir eden Ceyhan, Van ve Erciş, medeniyetlerin ortak ikramı olduğunu kelamlarına ekliyor.
Erciş İlçesindeki Zernaki Tepesi’nde bulunan tarihi Urartu kentinin, kesinlikle bölgeye ve Türkiye’ye kazandırılması gerektiğini söyleyen Ceyhan, kelamlarına şöyle devam etti:
“2 bin 700 yıl evvel kurulan, bu antik kent, kesinlikle gün yüzüne çıkarılmalı. Bu kent gün yüzüne çıkarılmadığı taktirde definecilerin kucağına atılacak ve yağmalanacak. Atalarımızın bize miras olarak bıraktığı bu tarihi kenti, bizde gelecek jenerasyonlara bırakmalıyız. Bu kent sayesinde, her yıl binlerce yerli yabancı turist Van’a gelecek. Bu sayesinde hem bölgemizin hem de ülkemizin tanıtımı yapılacak. Ayrıyeten bölge insanı da ekonomik olarak bir nefes alacak. Şayet bu kent öteki ülke olsaydı, çoktan güzüne çıkarılmış ve dünyanın en çok ziyaret edilen yeri olmuştu. Bu gün bölgemizde bile, bu tarihi kentte haberi olmayan beşerler var. En kısa müddette, Zernaki Tepesi’ndeki Urartu Medeniyetine ilişkin kentin tanıtımı yapılmalı, gün yüzüne çıkarılmalıdır.”
Haber: Independent Türkçe / Ercan Öksüz
Onedio
