Magnitüd, P ve S Dalgası, Aftershock… Depremle İlgili Terimler ve Anlamları

Yer kabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma vakasına “deprem” denir.

Sarsıntı, insanın hareketsiz kabul ettiği ve inançla ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak biçimde yıkılabileceklerini gösteren bir tabiat vakasıdır.

Sarsıntının nasıl oluştuğunu, sarsıntı dalgalarının yer yuvarı içinde ne biçimde yayıldıklarını, ölçü aletleri ve formüllerini, kayıtların değerlendirilmesini ve sarsıntı ile ilgili öteki hususları inceleyen bilim kısmına “sismoloji” denir.

Magnitüd (büyüklük) zelzelenin kaynağında açığa çıkan gücün bir ölçüsü; şiddet ise zelzelenin yapılar ve beşerler üzerindeki tesirlerinin bir ölçüsüdür. Sarsıntıların akabinde açıklanan 4.1, 5.6, 3.2 gibi sayılar zelzelenin büyüklüğüdür

Zelzelenin magnitüdü, belirli bir vakit diliminde kaydedilen sismogram üzerindeki zelzele dalgalarının genliğinin logaritması olarak tanımlanır. 

ML (Richter Ölçeği): 1930 yılında Charles Richter tarafından geliştirilmiştir ve dalga genliğinin logaritması olarak tanımlanır. Açıklanan ölçümlerde zelzelenin farklı dalgalarına göre MB, MS, MW ve MD olarak verilen büyüklükler Richter ölçeğine nazaran hesaplanan öbür büyüklük üniteleridir.

Zelzelenin yer yüzeyindeki tesirleri sarsıntının şiddeti olarak tanımlanır. Şiddetin ölçüsü, insanların zelzele sırasında uykudan uyanmaları, mobilyaların hareket etmesi, bacaların yıkılması ve toplam hasar üzere çeşitli kıstaslar göz önüne alınarak yapılır. Şiddeti tanımlamak için birçok ölçek geliştirilmiştir. Bunlardan en yaygın olarak kullanılanı Değiştirilmiş Mercalli Şiddet Ölçeğidir (Modified Mercalli (MM) Intensity Scale). Bu ölçek, Romen sayıları ile belirlenen 12 seviyeden oluşur. Hiçbir matematiksel temeli olmayıp büsbütün gözlemsel bilgilere dayanır.

P dalgası: Kayıtçılara birinci ulaşan zelzele dalgasıdır. Suratı kabuğun yapısına nazaran 1.5 ile 8 km/sn ortasında değişir. Tanecik hareketleri yayılma doğrultusundadır (boyuna dalga). Yıkım tesiri düşüktür.

S dalgası: Kayıtçılara ikincil olarak ulaşan sarsıntı dalgasıdır. Suratı P dalgası suratının yüzde 60’ı ile yüzde 70’i ortasında değişir. Tanecik hareketleri yayılma doğrultusuna dik ya da çaprazdır (enine dalga). Yıkım tesiri yüksektir.

Ana zelzelesi izleyen daha küçük sarsıntılar dizisidir.

Artçı Sarsıntılar (Aftershocklar) ne kadar mühlet ile devam eder?

Aşikâr bir mühleti yoktur, 1 ay da olabilir 2 yıl da…

Sarsıntının müddeti ne kadardır?

Bir ile doksan saniye ortasında değişir.

Zelzeleler evvelce belirlenebilir mi?

Var olan şartlarda zelzelenin evvelce belirlenmesi olanaksızdır.

Fay nedir?

Yer kabuğunu oluşturan kayaçların bir yüzey boyunca kırılması ve oluşan iki kesimin birbirine nazaran nispi olarak yer değiştirmesidir.

Kuzey Anadolu Fay Çizgisi nedir?

Doğuda Karlıova ile batıda Mudurnu vadisi ortasında doğu-batı doğrultusunda bir yay üzere uzanır. Dünyanın en faal ve en kıymetli kırık çizgileri ortasında yer alan Kuzey Anadolu fay zonunun uzunluğu yaklaşık 1200 km’dir; genişliği ise 100 m ile 10 km ortasında değişir.

Sarsıntı olan her yerde fay var mıdır?

Şayet yoksa bile yeni bir tane oluşmuştur.

Zelzele rastgele bir yerde ve rastgele bir vakitte oluşabilir. Genel olarak sarsıntıların kabuğu oluşturan levhaların sonlarında oluştuğu söylenebilir. Dünyanın çeşitli yerlerinde benzeri nitelikte sarsıntıların tekrarlandığı gözlenmiştir ve bu kesiler daima levha sonlarıdır. Zelzelelerin ağır olarak gözlendiği bölgeler yeryüzünde üç ana jenerasyon oluşturur.

• Jenerasyon (Pasifik Sarsıntı Kuşağı): Şili’den kuzeye yanlışsız Güney Amerika kıyıları, Orta Amerika, Meksika, ABD’nin batı kıyıları ve Alaska’nın güneyinden Aleutian Adaları, Japonya, Filipinler, Yeni Gine, Güney Pasifik Adaları ve Yeni Zelanda’yı içine alan en büyük sarsıntı neslidir. Yeryüzündeki büyük sarsıntıları %81’i bu nesil üzerinde gerçekleşir.

• Nesil (Alpine): Endonezya’dan (Java-Sumatra) başlayıp Himalayalar ve Akdeniz üzerinden Atlantik Okyanusu’na ulaşan nesildir. Yeryüzündeki büyük sarsıntıların %17’si bu jenerasyonda oluşur.

• Jenerasyon (Atlantik): Bu jenerasyon Atlantik Okyanusu ortasında yer alan levha hududu (Atlantik Okyanus Sırtı) boyunca uzanır.

Aletsel periyotta ülkemizde kaydedilen en büyük sarsıntı 26 Aralık 1939 Erzincan’da olmuştur. Gece yarısı olan zelzelede yaklaşık 33 bin kişi hayatını kaybetmiştir.
Dünyada kaydedilen en büyük sarsıntı hangisidir?

1900 den bu yana kaydedilen en büyük zelzele, 22 Mayıs 1960’ta Şilide olmuştur (Magnitud= 9.5 Mw).Yeryüzünde en az sallanan kıta hangisidir?

Sarsıntısı en az olan kıta Antarktika’dır.