Geçtiğimiz günlerde toplumsal medyada viral olan, haber sitelerinde ve hatta gazetelerde kendine yer bulmuş kimi haberler gerçeği yansıtmıyor fakat birinci etapta hepimiz bunun karşıtı olduğunu düşündük.
Gelin, bu haberler neymiş ve işin aslı nasılmış daima birlikte görelim.
Ayrıntılara geçmeden önce bir evvelki içeriğimizi şöyle bırakalım
Teyit.org işbirliği ile…
1. “Büyük Postane’deki tarihi masanın yerine diğer bir masa konduğu iddiası”
Toplumsal medyada paylaşılan bir iddaya nazaran, Sirkeci’de bulunan Büyük Postane’nin tarihi masası değiştirilip yerine sıradan bir masa konmuştu.
Fakat argüman hakikat değil. Sirkeci Büyük Postane’den kaldırıldığı argüman edilen masa zati özgün değil, replika idi. Salonda replika olan ile yeni bir masa birlikte duruyor. PTT, tarihi ve kültürel manada bedele sahip olan nesne ve mobilyaların hepsini PTT Sirkeci Müzesi’nde sergiliyor. Ayrıyeten replika masa onarım münasebetiyle süreksiz olarak inançlı bir alana kaldırılmış.
2017 yılında toplumsal medyada hayli ses getiren ve çeşitli haber sitelerine husus olan argüman, 23 Eylül 2020’de tekrar gündeme geldi.
Masanın tarihi bedel taşıyan yepyenisi PTT Sirkeci Müzesi’nde sergileniyor. Müzeden bir görsel, Tripadvisor’da 2016 yılında paylaşılmış.
Replika masanın onarım hasebiyle ziyan görmemesi için kaldırıldığı, 24 Eylül 2020 tarihinde PTT tarafından yapılan resmi açıklamada da paylaşılmış. Masa onarımın akabinde yine yerine konacak.
Kaynak
2. “Azerbaycan’da seferberlik duyuru edildiği iddiası”
Toplumsal medyada ve haber sitelerinde Azerbaycan’da seferberlik duyuru edildiğine dair kimi paylaşımlar yapıldı. Sav için Azerbaycan Seferberlik ve Askere Alımla ilgili Devlet Hizmeti’nin (SHXÇDX) 21 Eylül 2020 tarihinde yaptığı açıklama kaynak gösterildi.
Lakin argüman gerçek değil. Azerbaycan bağımsızlığını duyuru ettiğinden beri seferberlik duyuru edilmedi. Kaynak gösterilen açıklama ise yedek askeri görevlilerin askeri toplantılara çağırılmasıyla ilgili.
Seferberlik ve Askere Alımla ilgili Devlet Hizmeti’nin (SHXÇDX) askeri vazifelileri eğitime çağırması seferberlik olarak algılanmış.
Azerbaycan’da 21 Eylül 2020 tarihinde Savunma Bakanlığı Ermenistan ile Azerbaycan ortasındaki tansiyonun yükseldiğine dair bir duyuru yaptı. 21 Eylül Tovuz tarafındaki çatışmada bir Azerbaycan askerinin hayatını kaybettiği de açıklandı. Azerbaycan’da seferberlik duyuru edildiğine dair iddialarsa yanlış anlaşılmadan ibaret.
Azerbaycan Seferberlik ve Askere Alımla ilgili Devlet Hizmeti (SHXÇDX) 21 Eylül 2020 tarihinde, askeri görevlilerin çeşitli uzmanlıklarla ilgili eğitim toplantılarına çağırıldığına dair bir duyuru paylaştı. Bu duyuru askeri misyon ve askeri hizmet hakkında Azerbaycan Cumhuriyeti maddelerine nazaran yedek askeri vazifelilerinin eğitim, kontrol ve toplantılara çağırılmasıyla ilgili.
Azerbaycan’daki yasal düzenlemelerin yer aldığı elektronik bilgi tabanına bakıldığında, 23 Aralık 2011 tarihli yasanın 45. hususu uyarınca, 21 Eylül 2020 tarihli duyurunun sıra dışı olmadığı görülebilir.
Kaynak
3. “Fotoğrafın pilot Gençay Böyük’ün Yunan ordusu için çalıştığını gösterdiği iddiası”
Toplumsal medyada yaygın bir fotoğrafın, 15 Temmuz 2016 darbe teşebbüsünden sonra Yunanistan’a firar eden Gençay Böyük isimli savaş pilotunun, Yunanistan Hava Kuvvetleri için çalışmaya başladığını, hatta Türkiye hudutlarını taciz ettiğini gösterdiği argüman etti.
Lakin argüman yanlışsız değil. Gençay Böyük olduğu argümanıyla paylaşılan fotoğraf Stefanos Karavidas’a ilişkin. Böyük ve Karavidas’ın görselleri karşılaştırıldığında iki farklı kişi oldukları anlaşılıyor.
Bilakis görsel arama yaparak fotoğrafın birinci olarak Defence-point.gr isimli internet sitesinde, Yunan emekli savaş pilotu Stefanos Karavidas ile 20 Eylül tarihinde yayınlanan bir söyleşide kullanıldığını görüyoruz.
Emekli pilot, öbür internet sitelerinin de alıntıladığı söyleşisinde Yunanistan Hava Kuvvetleri’ne 20 yıl hizmet verdiğini anlatıyor. Pilot son bir buçuk yıldır Birleşik Arap Emirlikleri’nin başşehri Abu Dabi’de uçuş eğitmeni olarak çalıştığını da açıklamış. Türkiye’de yayılan fotoğraflarda da, röportajda kullanılan bu görsel yer almış.
Argümanda Yunanistan için çalışmaya başladığı argüman edilen savaş pilotu Gencay Büyük olarak geçen isim ise, Gençay Böyük. Böyük’ün Yunanistan’a kaçtığı haberleri o periyot kamuoyuna yansımış. 2015 yılında yayınlanan bir haberde ise kendisine Kurmay Pilot Binbaşı Gençay Böyük unvanıyla Genelkurmay Lideri Hulusi Akar tarafından “Silahlı Kuvvetler Üstün Hizmet Madalyası Beratı” verildiği yazıyor.
Gençay Böyük’ün ismi Türkiye’nin arananlar listesinde de geçiyor. Gençay Böyük ve Stefanos Karavidas’ın fotoğraflarını yan yana koyduğumuzda, tıpkı kişi olmadıklarını görebiliyoruz.
Kaynak
4. “30 Eylül’de yaşanacak kasırganın Türkiye’yi etkileyeceği iddiası”
İzmir’de bulunan bir lokal gazete 30 Eylül’de şiddetli bir kasırganın Türkiye’yi de vuracağını argüman etti. İçerik kapalı iletileşme platformu WhatsApp üzerinden de yayılmaya başladı.
Lakin tez gerçek değil. İddia birebir tıpkı cümlelerle 2018’den bu yana haber sitelerinde yer alıyor. Meteorolojinin son iddialarına nazaran bölgede kasırga beklenmiyor.
Meteoroloji Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı haftalık hava varsayım raporuna nazaran, 24 Eylül itibariyle kelam konusu tarihte İzmir ve etrafında şiddetli rüzgar beklenmiyor.
Hava durumu denetim uygulaması Ventusky’a nazaran de, 30 Eylül’de sav edildiği üzere saatte 90-100 kilometre süratte değil, en fazla saatte 41 kilometre şiddetinde rüzgar bekleniyor.
12 kademeli Beaufort rüzgar skalasına nazaran 30 Eylül’de altı şiddetinde rüzgar olacak. Beaufort skalasında, altı şiddetindeki rüzgarın tarifi, “kuvvetli” olarak yapılıyor. Fırtına ya da kasırga değil.
Bu rüzgarlar karada saatte 49 kilometre süratle esebilirken, ağaçların kısımlarının sallanmasına ve şemsiye kullanmakta zorlanmaya neden olabilir. Fakat kasırga olarak tanımlanmıyorlar.
Kaynak
5. “Arjantin’in Covid-19 olaylarıyla ilgili görüntüsünün telefona virüs bulaştırdığı iddiası”
WhatsApp’tan gönderilen ve Arjantin’deki Covid-19 eğrisinin düzleştiğini anlatan “Arjantin yapıyor” isimli görüntünün, telefonlara ziyan veren bir virüs içerdiği argüman edildi. Metinde bahsin CNN’de haberleştirildiği bilgisi de yer alıyor.
Fakat argüman yanlışsız değil. Metin İngilizceden çeviri. Metnin gerçek olmadığını belirten farklı lisanda yazılar var. İddia edilen görüntü ya da CNN’in mevzuyla ilgili bir açıklaması yok. Benzer içerikteki metinler uzun yıllardır toplumsal medyada dolaşıyor. WhatsApp’ın bu üzere paylaşımların gerçeği yansıtmadığını belirten bir açıklaması var.
WhatsApp, Facebook üzere toplumsal medya platformlarında yayılan ve misal savlarda bulunan her metinde olduğu üzere bu metindeki anahtar sözleri çevirip aratınca metnin İngilizcesine ulaşılıyor.
“Just a heads up….They are going to start circulating a görüntü on WhatsApp that shows how the COVID-19 curve is flattening in Argentina. The file is called “Argentina is doing it”, do not open it or see it, it hacks your phone in 10 seconds and it cannot be stopped in any way. Pass the information on to your family and friends. Now they also said it on CNN.”
Yani Temmuz’dan beri internette dolaşan sav, olduğu üzere Türkçeye aktarılmış.
İlgili sözlerle arama yaptığımızda sırf sav üzerine yazılmış tahlillere ulaşıyoruz. Görüntünün içeriği hakkında rastgele bir bilgiye ulaşmak mümkün değil. Arjantin’de salgın eğrisinin nasıl düzleştiğini gösteren bir görüntüye ulaşmak için yapılan aramalardan da bir sonuç elde edilemiyor.
Argümanda bahsin CNN’de de lisana getirildiği belirtilmiş. Anahtar sözlerle birlikte, CNN Türk ve CNN özelinde yapılan her iki aramada da bu türlü bir açıklamaya rastlamıyoruz.
Kaynak
Onedio
