Hıristiyanlar ve Müslümanlar tarafından kutsal olarak görülen 15 asırlık Ayasofya ile ilgili tartışmalar son gelişmelerle birlikte yeni bir boyuta taşındı. Müze statüsündeki kutsal mekan artık ibadete açıldı.
Pekala yıllardır bitmeyen tartışmaların odağındaki Ayasofya neden bu kadar kıymetli bir yapı?
Yaklaşık 1500 yıl evvel inşa edilen ve UNESCO Dünya Miras Listesi’nde de nokta alan Ayasofya, taşıdığı simgesel değerler nedeniyle pek çok defa siyasi tartışmaların odağında mekan aldı.
Fetih Müddeti ile tekrar alevlenen tartışma
Yaklaşık 85 yıldır müze olarak ziyarete açık olan Ayasofya'nın statüsü ile ilgili tartışmalar İstanbul'un fethinin 567'nci yılı için düzenlenen etkinlikler kapsamında okunan Fetih Müddeti ile tekrar alevlendi.
Müze statüsünün değiştirileceği sinyalleri dış dünyanın bilhassa de Yunan yetkililerin yansısına neden oldu.
Danıştay, bugün 1934 tarihli Bakanlar Konseyi kararının iptaline karar vererek Ayasofya'nın camiye dönüştürülmesinin önünü açtı.Kararın acilen akabinde Cumhurbaşkanı Erdoğan, Ayasofya'nın Diyanet İşleri Başkanlığı'na devrini ve ibadete açılmasını öngören Cumhurbaşkanlığı Kararı'nı imzaladı.
Detaylar için
Pekala Ayasofya'nın tarihi ne, hangi tarihte inşa edildi?
360 yılında Bizans İmparatoru 2. Konstantin tarafından açılışı yapılan kilisenin tahta çatısı, 404 yılında yandı. O tarihte birinci sefer büyük bir tamirattan geçen kilise, şimdiki halini 532-537 yılları arasında, Bizans İmparatoru Bir numara Justinyan'ın buyruğuyla yapılan inşaat çalışmaları sonrasında aldı.
Piskoposluğun merkezi olan ve Bizans İmparatorluğu'nun büyük kıymet verdiği kilisenin inşaatından, Bizanslı mühendis Miletus İsidor ve matematikçi Tralles anthemius sorumluydu. İnşaatta 10 binden fazla emekçi çalıştı.
Kilisenin inşaatı 5 yıl 10 ayda bitti ve Bizanslı tarihçiler tarafından o periyot dünyanın en büyük yapısı olduğu yazıldı. Kilisenin içindeki mozaiklerin tamamlanması ise 565-578 yılları arasında oldu.
1204 yılına kadar çeşitli zelzeleler ve yangınlar atlattı, tekraren yine inşa edildi. 1204 yılında şarka sefere giden Haçlıların eline geçen kilise, bu tarihten 1261'e kadar Roma Katolik Kilisesi'ne çevrildi. 1261'de Bizanslıların İstanbul'un hakimiyetini tekrar ele geçirmeleriyle birlikte Ayasofya tekrar Ortodoks Kilisesi olarak kullanılmaya başladı.
Ayasofya nasıl cami oldu?
29 Mayıs 1453'te, Osmanlı padişahı Fatih Sultan Mehmet İstanbul'u aldığında, Ayasofya yaralı Bizans erlerinin, bayan ve çocukların sığınma mahalliydi.
İstanbul'un Osmanlı Devleti'nin eline geçmesinden sonraki birkaç gün boyunca Ortodoks Kilisesi mensupları Ayasofya'da ibadete devam etti.
1 Haziran 1453'te İstanbul'daki birinci Cuma namazını burada kılan Fatih Sultan Mehmet, Ayasofya'nın Osmanlı idaresi altında cami olarak hizmet vereceğini duyurdu. Mihrap ve minber yapıldı, çan ve Haç kaldırıldı. Mozaiklerin üstü kapatıldı.
1481'de birinci minaresi inşa edildi. Fatih Sultan Mehmet'ten sonra tahta geçen Sultan 2. Bayezid devrinde bir minare daha dikildi.
1509'daki büyük İstanbul zelzelesinde birinci yapılan minare yıkıldı, mekanına tuğladan bir minare yapıldı.
Öteki iki minare de Sultan 2. Selim vaktinde, Mimar Sinan tarafından yenileme çalışmaları sırasında inşa edildi. Bu sebeple Ayasofya'nın farklı vakitlerde yapılan 4 minaresi birbirinden farklı.
2. Selim'in türbesi Ayasofya içindeki birinci padişah türbesi oldu. Ayasofya'da, içinde padişahların, eşlerinin ve şehzadelerin de yan aldığı 43 farklı türbe bulunuyor.
Bunların arasında Sultan Üçüncü Murat, Sultan Üçüncü Mehmet, Safiye Sultan ve Nurbanu Sultan da var.
Sultan Ahmet 1616'da Sultan Ahmet Cami'ni inşa ettirene kadar Osmanlı Devleti'nin en büyük ve en kıymetli camisiydi.
1739'da camiye medrese, kütüphane ve aşevi de eklendi. 1847-1849 arasında yenilenme çalışmaları sırasında örtük kalan Ayasofya, cami olarak son defa 1849'da açıldı.
Cumhuriyet devrinde neler değişti?
1923'te cumhuriyetin ilanından sonra cami olarak kullanılmaya devam etse de, Ayasofya 1931'de kapatıldı.
1931'de Amerika Bizans Enstitüsü'nün kurucusu Amerikalı arkeolog Thomas Whittemore, Ayasofya'daki mozaiklerin tekrar ortaya çıkarılması için Türkiye'deki yeni idareden müsaade istedi.
Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk'ün verdiği müsaade sonrası başlayan çalışmalar 15 yıl sürdü ve 1947'de tamamlandı.
Çalışmalara başladıktan bir müddet sonra, halihazırda kapatılmış olan Ayasofya'nın, 24 Kasım 1934'teki Bakanlar Konseyi kararıyla müze olarak yine açılmasına karar verildi.
Ayasofya Müzesi, 1 Şubat 1935'te müze olarak ziyaretçilere açıldı. 1996'da Dünya Anıtları İzleme listesine alınan Ayasofya'nın kubbesi ve minareleri, Dünya Anıtları Fonu'nun da desteğiyle 1997-2002 arasında restore edildi.
Müze birebir devranda UNESO Dünya Mirası listesinde.
Devir zaman farklı kısımlarda yine başlayan restorasyon çalışmaları, günümüzde de devam ediyor.
Türkiye'nin her yıl en fazla ziyaret edilen tarihi yapılarından Ayasofya, 2015'te 3 milyon 425 bin ziyaretçiyle Türkiye'nin en fazla ziyaret edilen müzesi oldu. 2017'de bu sayı 1 milyon 892 bine düştü.
Ayasofya neden tartışma yaratıyor?
Ayasofya hakkındaki tartışmalar 2000'lerin başından bu yana devam ediyor.
Ayasofya Müzesi'nin resmi internet sitesinde, “1936 tarihli tapu senedine nazaran, Ayasofya “57 pafta, 57 ada, 7. parselde Fatih Sultan Mehmed Vakfı ismine Türbe, Akaret, Muvakkithane ve Medreseden oluşan Ayasofya-i Kebir Camii Şerifi” ismine tapuludur” sözü yan alıyor.
Müzenin tekrar camiye dönüştürülmesini talep edenler, bu ifadeyi esas alıyor. Lakin Ayasofya, kimi istisnalar dışında, ibadete açık değil.
Ayasofya'da hangi diyaneti merasimler düzenlendi?
5 Temmuz 1967'de İstanbul'u ziyaret eden Katolik Hristiyanların önderi Papa 6. Paul, Ayasofya'ya da giderek dua etti.
Bunun üzerine bir gün sonra, Ulusal Türk Talebe Birliği başkanları de reaksiyon olarak Ayasofya Müzesi'nde namaz kıldı. Bu vukuat üzerine Ayasofya'nın statüsüyle ilgili birinci önemli tartışmalar yaşandı.
Yaklaşık 25 yıl sonra, 1991'de, (1. Mahmut periyodunda Ayasofya'nın ana binasının dışında, padişahların dinlenmesi, abdest alması için yapılmış olan) Hünkar Kasrı ibadete açıldı. Buraya Ekim 2016'da bir imam da atandı. Hünkar Kasrı'nda bayram namazı ve günde beş vakit namaz kılınıyor, ezan okunuyor.
1967'deki son Papa ziyaretinden yıllar sonra, Kasım 2014'te Papa Francis, İstanbul ziyareti sırasında Ayasofya'yı da gezdi, müze yöneticisinden restorasyon çalışmalarıyla ilgili haber aldı.
Hünkar Kasrı'na imam atanmasının öncesinde, 2005'te, Daima Vakıflar Tarihi Eserler ve Etrafa Hizmet Derneği 1934 tarihli Bakanlar Şurası kararının iptali ve yürütmenin durdurulması istemiyle Danıştay'da dava açtı. Danıştay bu istemi reddeti.
2006'da Hristiyan ve Müslüman müze çalışanları için bir ibadet odası açıldı.
13 Mayıs 2017'de, Anadolu Gençlik Derneği'nin organize ettiği bir küme, Ayasofya'nın önünde sabah namazı kıldı.
21 Haziran 2017'de de Diyanet İşleri Başkanlığı, Ayasofya'da Kadir Gecesi programı düzenledi. Program, devlet kanalı TRT'de canlı yayınlandı.
Son olarak Mart 2018'de Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan'ın Ayasofya Müzesi'nde düzenlenen Yeditepe Bienali'nin açılış merasiminde yaptığı konuşma öncesinde de Kuran okundu.
Son etkinlikler Ortodoks dünyada reaksiyonla karşılanırken, Mütemadi Vakıflar Tarihi Eselere ve Etrafa Hizmet Derneği, Ayasofya'nın ibadete açılması için tekrar talepte bulundu.
Ekim 2018'de Anayasa Duruşması derneğin talebini reddetti.
BBC Türkçe
Onedio
