Yasaklar Yeniden Gündemde: Türkiye’de Bugüne Kadar Hangi Siteler Engellendi?

Cumhurbaşkanı Erdoğan, toplumsal medya platformları ve internet sitelerinin yasaklanabileceğini yahut denetim altına alınabileceğini söyleyince geçmiş yasaklar gündeme geldi. Türkiye'de son yıllarda çok sayıda internet sitesi çeşitli münasebetlerle erişeme engellenmişti. 

Gelin birlikte hatırlayalım…

Kızı Esra Albayrak'a Twitter'da hakaret edildiğini söyleyen Erdoğan, “Niçin Youtube, niye Twitter, niye Netflix, niye şu bu üzere toplumsal medyalara karşı olduğumuzun ne demek olduğunu anlıyor musunuz?” diye sordu.

Cumhurbaşkanı Erdoğan “Bu cins toplumsal medya mecralarının külliyen kaldırılmasını, denetim edilmesini istiyoruz” sözlerini kullandı.

Bu açıklamayla birlikte internet yasakları Türkiye gündemine tekrar girdi.

Türkiye'de daha evvel de pek çok internet sitesi ve toplumsal medya platformu çeşitli periyotlarda yasaklanmıştı.

Tabir Özgürlüğü Derneği'nin Mayıs 2020 donelerine nazaran 415 bin alan ismi, 140 bin link, 42 bin tweet, 12 bin 450 YouTube sahifesi, 7 bin 200 Twitter hesabı, 6 bin 500 Facebook hesabı engellenmiş durumda.

BBC Türkçe'den Onur Erem, yasaklar arasında öne çıkanları derledi…

Google'ın sahip olduğu görüntü sitesi YouTube, Türkiye'de en çok engellenen büyük platformlar arasında bölge alıyor.

Site birinci olarak 2007'de Yunan bir kullanıcının Mustafa Kemal Atatürk'e hakaret içeren bir medya yüklemesi sonrası yasaklandı.

YouTube'un görüntüyü kaldırmasının akabinde site erişime açıldı.

Site sonraki yıl da birebir münasebetle yasaklandı.

Bahisle ilgili bir açıklama yapan devrin Ankara Cumhuriyet Savcılığı Basın Savcısı Nadi Türkaslan, bu sitedeki manzaraların yalnızca Türkiye veritabanının kaldırıldığını, dünya üzerindeki veritabanının kaldırılmaması halinde sitenin açılmayacaklarını söyledi.

Bu kararın akabinde YouTube'un yasaklı olduğu devirde, devrin Başbakanı Recep Tayyip Erdoğan'ın, CHP'lilerin çarşaflı bayanlara berbat muamele ettiğine dair medyaların YouTube'da bulunduğu söylemesi üzerine bir gazeteci “YouTube'a girilmiyor” dedi.

Erdoğan ise “Ben giriyorum, siz de girin” diye karşılık verdi.

Bu süreçte pek çok kişi DNS ayarlarını değiştirerek YouTube'a erişiyordu. Bunun engellenmesinin akabinde kullanıcılar VPN programları yahut aracı siteler kullanarak YouTube'a erişmeye devam etti.

Atatürk'e hakaret ettiği için Türkiye'de hata oluşum eden medyaların kaldırılmasıyla birlikte, Mayıs 2008'de yasaklanan YouTube Ekim 2010'da açıldı.

Bundan 3 gün sonra, Deniz Baykal'ın gizlice çekilmiş imgelerinin yayınlanmasıyla birlikte site tekrar yasaklandı. Imajların kaldırılmasıyla birlikte site açıldı.

2014'te periyodun Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu'nun ofisinde geçtiği belirtilen ve Suriye'ye dair çatışma senaryolarının konuşulduğu bir görüşmenin sitede yayınlanmasıyla birlikte YouTube tekrar yasaklandı.

27 Mart'ta yasaklanan site, 4 Nisan'da duruşma kararıyla açıldı, savcılığın itirazı üzerine duruşma kararıyla tekrar kapatıldı. Site ses kaydının kaldırılmasının akabinde 3 Haziran'da tekrar açıldı.

2014 sonrasında da Türkiye'de büyük toplumsal hadiselerin yaşandığı periyotlarda YouTube'a erişim periyot dönem yavaşlatıldı, Nisan 2015'te savcı Mehmet Selim Kiraz'ın öldürülmesinde olduğu üzere birtakım vakalarda kısa müddetliğine yasaklandı.

En büyük dijital ansiklopedi olan Wikipedia ve Türkçe versiyonu Vikipedi 2014 yılından itibaren çeşitli sansürlere maruz kaldı.

Sansürler başlangıçta “kadın üreme organları”, “vajina” ve “testis torbası” üzere hususlara uygulandı.

Bu sansürler uygulanırken ortada rastgele bir duruşma kararı da bulunmuyordu.

Kelam konusu başlıklar birtakım devirlerde kimi servis sağlayıcılarından görülürken, başkalarından erişim mümkün olmuyordu.

Sahifelerin sansürlendiği internet sağlayıcıları arasında nokta alan TTnet, kendilerinin rastgele bir sansür uygulamadığını, bu yanda bir duruşma kararı olmadığını, sitenin bozulmuş olabileceğini söyledi.

Wikimedia Vakfı Muhabere Şefi Katherine Maher ise, kendilerine ulaşan bir duruşma kararı olmadığı için neden ve nasıl sansürlendiklerini bilemediklerini açıkladı.

2015'te AKP'nin TBMM'de çoğunluğu birinci sefer kaybettiği 7 Haziran seçimleri öncesinde de “2015 Türkiye umumî seçim anketleri” sahifesi erişime kapatıldı.

Wikipedia'nın karşılaştığı en kapsamlı sansür ise 29 Nisan 2017'de başladı.

Sansürün münasebeti, ansiklopedinin İngilizce sahifelerinde konum alan “Suriye iç savaşında dış müdahaleler”, “Kuzey Suriye'nin Türkiye tarafından işgali” ve “Devlet destekli terörizm” hususlarıydı.

Yasağın münasebeti olarak “Türkiye'nin terör örgütleriyle işbirliği yaptığının anlatılması, tüm teşebbüslere karşın bunun düzeltilmemesi” gösterildi.

Laf konusu hususlar içinden sadece “Devlet destekli terörizm” sahifesinin Türkçesi bulunuyor ve o sahifede da Türkiye'ye dair rastgele bir içerik bulunmuyor.

Sansürün üzerine Wikipedia tüzel yollara başvururken, kullanıcıların engelli linklerin başına 0 ekleyerek ansiklopediye ulaşabilmesi üzere değişik metotlar de pratiğe geçirildi. Wikipedia'nın hukuk uğraşı ahir AYM'ye kadar götürdüğü itirazı Aralık 2019'da görüşüldü ve AYM sitenin açılmasına karar verdi.

Gerekçeli kararın Ocak 2020'de Resmi Gazete'de yayınlanmasıyla birlikte site tekrar erişime açıldı.

Mart 2014'te Dışişleri Bakanı Ahmet Davutoğlu ve MİT Müsteşarı Hakan Fidan'a ilişkin olduğu sav edilen ses kayıtlarının yayınlanmasıyla birlikte YouTube'un yanı sıra yasaklanan bir gayri site de Twitter oldu.

Yasak, periyodun Başbakanı Erdoğan'ın “Twitter mivitır hepsinin kökünü kazıyacağız. Milletlerarası camia şunu der, hiç beni ilgilendirmiyor” lafından bir gün sonra başladı. Cumhurbaşkanı Abdullah Gül, yasağı delip Twitter'a girerek bu yasağın kabul edilemez olduğunu yazdı.

Manzaraların kaldırılması sonucu site açıldı.

Twitter'a dair erişim handikapları, artık sitenin külliyen yasaklanması biçiminde değil, sakıncalı görülen tweetlere yahut hesaplara Türkiye'den erişimin engellenmesi formunda gerçekleşiyor.

Duruşmalar bugüne kadar binlerce tweete yahut hesaba erişimin engellenmesi cihetinde karar verdi.

Twitter ve Facebook, devletlerden kendilerine ulaşan dataları de internet sitelerinde paylaşıyor.

Mevcut datalar 2019'un birinci yarısına kadar geldiği için aşağıdaki grafikte 2018 sonuna kadar yaşanan artışı görebilirsiniz.

Türkiye'de çok sayıda ajans, gazete ve haber sitesi de erişime engellendi.

Bunların büyük bir kısmını Kürt basınından yahut sol basından siteler oluşturuyor. Fethullah Gülen yapılanmasıyla bağlı haber siteleri de yasaklanan siteler arasında konum alıyor.

Engellenen siteler arasında Dicle Haber Ajansı, Azadiya Welat, Özgür Gündem, ANF, sendika.org ve siyasihaber.org da yan alıyor.

Bu kurumların kimileri kanun kararında kararnamelerle de kapatılmıştı.

Sendika.org'un kaç defa engellendiğini değişen alan isminden da anlamak mümkün. Site şu an sendika63.org alan ismini kullanıyor. Bu da sitenin 62 kez engellendiğini gösteriyor.

Sendika64.org adresine gitmeyi deneyen kullanıcılar ise “daha değil. bir evvelki sayıyı deneyin :)” ikazıyla karşılaşıyor.

Alexa donelerine nazaran Türkiye'nin en çok ziyaret edilen 14. sitesi olan ekşi kelamlık de devir periyot yasaklandı.

2006 yılında sitedeki “esrar” başlığı altına girilen metinler nedeniyle İstanbul Emniyet Müdürlüğü'nün uyuşturucuyu özendirme gerekçesiyle yaptığı müracaat sonucu İstanbul 3. Sulh Ceza Duruşması siteyi engelledi.

Kelam konusu metinlerin kaldırılmasının akabinde site tekrar erişime açıldı.

Bir yıl sonra Adnan Oktar, sitede hakkında yazılanlar nedeniyle Eyüp 3. Asliye Mahkemesi'nden çıkarttığı kararla siteyi engelletti. Oktar hakkında küfür ve hakaret içeren metinlerin silinmesi sonrası site erişime açıldı.

2008'de de site üç saatliğine yasaklandı.

23 Aralık 2016'da ise site, IŞİD'in öldürdüğü Türk erlerinin imajı nedeniyle birkaç saatliğine yasaklandı.

O tarihten bu yana sitenin umumisi erişime kapanmadı.

Ancak duruşma kararlarıyla sitedeki muayyen başlıklardaki içeriklerin tamamı silinebiliyor. Silindikten sonra yazılan metinler da yeni bir duruşma kararıyla tekrar silinebiliyor.

WordPress, blogger, blogspot, myspace üzere blog siteleri de Türkiye'de periyot dönem yasaklandı.

Her platformun yasaklanma münasebeti birbirinden farklıydı. Örneğin blogspot'un yasaklanmasının nedeni, Üstün Lig maçlarının kaçak bir biçimde yayınlanmasıydı.

WordPress ise Adnan Oktar'ın müracaatıyla yasaklanmıştı.

Yasaklanan siteler arasında çok sayıda yasadışı bahis ve porno sitesi de var.

Öte yandan 2010 yılında yapılan bir yasal değişiklikle “hatalı yahut yanlış” Kuran meali yayınlayan siteleri yasaklamak için de Diyanet İşleri Başkanlığı'na duruşmalara başvurma salahiyeti verildi. Bu salahiyetin kaç kez kullanıldığına dair bir done bulunmuyor.

2016'da da devrin Güç ve Alışılmış Kaynaklar Bakanı Berat Albayrak'a ilişkin olduğu belirtilen e-postaların yayınlanması üzerine, bu dokümanların tutulduğu Dropbox, Google Drive, OneDrive ve GitHub üzere siteler engellendi. Bu sitelerin yazılım ve iş dünyasında sıklıkla kullanılması nedeniyle bu hizmetleri kullananlar, siteler iki gün sonra tekrar açılana kadar büyük zorluk yaşadı.

Ateizm Derneği'nin sitesi de Mart 2015'te “halkın ayan kısmının inandığı pahaların alenen aşağılandığı” gerekçesiyle yasaklandı.

Türkiye'de bugüne kadar çok sayıda site yasaklansa da, aralarında Abdullah Gül ve Recep Tayyip Erdoğan üzere siyasetçilerin de mahal aldığı kimi kullanıcılar yasaklı sitelere girmeye devam edebiliyor.

Bunun için izlenen yollar arasında VPN kullanmak ve içinde VPN özelliği olan tarayıcı kullanmak da bulunuyor.

Birtakım VPN şirketleri paralı hizmet verirken kimileri cep telefonları tatbikleri yahut tarayıcılar aracılığıyla fiyatsız hizmet de verebiliyor.